-
Notifications
You must be signed in to change notification settings - Fork 4
/
Forstner_notae_2.xml
2351 lines (2351 loc) · 446 KB
/
Forstner_notae_2.xml
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
<?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-1"?>
<!DOCTYPE TEI.2 SYSTEM "http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenatools/DTD/teixlite.dtd">
<TEI.2 TEIform="TEI.2">
<teiHeader type="text" status="new" TEIform="teiHeader">
<fileDesc TEIform="fileDesc">
<titleStmt TEIform="titleStmt">
<title TEIform="title">Ad libros Annalium XI., XII., XIII. C. Cornelii Taciti Notae Politicae : Quae sunt Continuatio Notarum Politicarum Eiusdem Authoris Ad sex Libros priores.</title>
<title type="short" TEIform="title">Forstner, Christoph von: Ad libros Annalium XI., XII., XIII. C. Cornelii Taciti Notae Politicae. - Frankfurt [Main], 1662.</title>
<title type="sub" TEIform="title">Machine-readable text</title>
<author n="Forstner" TEIform="author">Forstner, Christoph von</author>
<editor role="editor" TEIform="editor">Forstner, Christoph von</editor>
</titleStmt>
<editionStmt TEIform="editionStmt">
<edition TEIform="edition">XML version, markup prototype, December 1999</edition>
<respStmt TEIform="respStmt">
<name TEIform="name">Ruediger Niehl</name>
<resp TEIform="resp">markup</resp>
</respStmt>
</editionStmt>
<publicationStmt TEIform="publicationStmt">
<publisher TEIform="publisher">Camena</publisher>
<address TEIform="address">
<addrLine TEIform="addrLine">
<anchor n="http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenahist/forstner2/" type="href" id="forstner2" TEIform="anchor"/>
</addrLine>
</address>
</publicationStmt>
<notesStmt TEIform="notesStmt">
<note type="href" place="unspecified" anchored="yes" TEIform="note">http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenahist/</note>
<note type="pathname" place="unspecified" anchored="yes" TEIform="note">forstner2</note>
<note type="filename" place="unspecified" anchored="yes" TEIform="note">Forstner_notae_2.html</note>
<note type="titleimage" place="unspecified" anchored="yes" TEIform="note">s001.html</note>
<note type="srcfile" place="unspecified" anchored="yes" TEIform="note">Forstner_notae_2.xml</note>
<note type="imgpath" place="unspecified" anchored="yes" TEIform="note">forstner2/jpg</note>
<note type="imgtype" place="unspecified" anchored="yes" TEIform="note">html</note>
</notesStmt>
<sourceDesc default="NO" TEIform="sourceDesc">
<bibl default="NO" TEIform="bibl">Frankfurt [Main]: Johannes Beyer, 1662.</bibl>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<encodingDesc TEIform="encodingDesc">
<editorialDecl default="NO" TEIform="editorialDecl">
<p TEIform="p">Regeln fuer die Texterfassung 03/2001</p>
</editorialDecl>
<refsDecl doctype="TEI.2" TEIform="refsDecl">
<p TEIform="p">not necessary</p>
</refsDecl>
</encodingDesc>
<revisionDesc TEIform="revisionDesc">
<change TEIform="change">
<date TEIform="date">08/2007</date>
<respStmt TEIform="respStmt">
<name TEIform="name">Reinhard Gruhl</name>
<resp TEIform="resp">markup</resp>
</respStmt>
<item TEIform="item">typed text - structural tagging completed - no semantic tagging - spell check performed - no orthographical standardization</item>
</change>
</revisionDesc>
</teiHeader>
<text>
<front>
<titlePage><titlePart>
<pb id='s001'/>
CHRISTOPHORI FORSTNERI
AUSTRII,
<hi rend='italic'>Ad Libros Annalium XI. XII. XIII</hi>.
C. CORNELII TACITI,
NOTAE POLITICAE.
<hi rend='italic'>Quae sunt</hi>
CONTINUATIO
Notarum Politicarum
<hi rend='italic'>Ejusdem</hi>
AUTHORIS,
<hi rend='italic'>Ad sex Libros priores</hi>.
<hi rend='italic'>FRANCOFVRTI</hi>,
Sumptibus JOHANNIS BEYERI.
M. DC. LXII.
</titlePart></titlePage>
<pb id='s002'/>
<gap desc='blank space' resp='sampling'/>
<pb id='s003' n='3'/>
<div type='dedication'>
<head><hi rend='italic'>SERENISSIMAE ET POTENTISSIMAE PRINCIPI</hi>. DOMINAE CHRISTINAE, Suecorum, Gothorum, Vandalorum REGINAE, etc. <hi rend='italic'>Perpet. Felicit</hi>.</head>
<p>NEque mihi, Serenissima REGINA, docendae isto libello civilis sapientiae ambitio fuit, neque
<pb id='s004' n='4'/>
Tibi magistro opus: satis amplis doctoribus instructae; majoribus tuis, et Regum maximo, Divo patre tuo. Sed cum aliquam ad te usque mei notitiam pervenisse, certis nunciis haut ita pridem didicissem: (caetera dicere, quanquam ad gloriam tuam pertinet, tamen modestia mea non patitur) statim cogitavi, quo donario Majestatem Tuam colerem. Nihil autem istâ rerum mearum
<pb id='s005' n='5'/>
tenuitate occurrit, quam SPECULUM tibi offerre, haut paullo nitidius, quam quod mundum tuum instruit. Quicquid in opere isto prudentiâ et virtute eximium occurrit, exemplo Tuo, quam ullis veterum aut recentiorum factis efficacius doceri potuit. Sed hic panegyrico locus non est. Habes, DOMINA, magnum Virtutum Tuarum praeconem, orbem terrarum; et consentientem
<pb id='s006' n='6'/>
humani generis famam, <hi rend='italic'>eodem utero Virtutem natam et</hi> CHRISTINAM, Quam vocem paulo post excipiet, longoque plausu prosequetur Historia quae quantacunque vel ubertate Livium, vel Tacitum gravitate exprimet; longe tamen infra Tuorum gestorum magnitutudinem posita, malignitatis quam adulationis censuram saepius experietur. Vale. Mombeligardi in
<pb id='s007' n='7'/>
Sequanis. Cal. Maji. An. Chr. M DCCLI.</p>
<p>MAJESTATEM, et in illa VIRTUTEM Tuam</p>
<p><hi rend='italic'>Humilimâ reverentiâ colens</hi></p>
<p>C. FORSTNERUS.</p>
</div>
<pb id='s008' n='8'/>
<div type='preface'>
<head><hi rend='italic'>LECTORI MEO</hi> S. P.</head>
<p><hi rend='italic'>COeptum juvenilibus annis, longo dein tempore intermissum laborem, vergente in senium aetate resumo; bono publico; (ita voveo, speroque:) et curarum negociorumque meorum molestiis levandis Caeterum, quod nec olim, editis ad priores sex Annalium Taciti libros Notis feci, ut, qui multorum mos est, arreptis undique occasionibus</hi>
<pb id='s009' n='9'/>
<hi rend='italic'>moralis philosophiae praecepta cumularem; id nec in his libris factum ipse, Candide lector, observabis. Continui me perpetuo intra civilis disciplinae septa: quae propriis opibus dives, peregrinis mercibus non egebat: Illud tantummodo pristini, atque hujus conatus discrimen est, quod veteris aevi scriptores mihi juveni tractanti, ex omni terrarum orbe, et ab ultimis usque temporibus petere operis materiam, si non adlegentis profectum, tamen ad ingenii laudem, et variae</hi>
<pb id='s010' n='10'/>
<hi rend='italic'>lectionis gloriam pertinere videbatur. Provectior aetas, cum praeter recentis historiae cognitionem, multarum me rerum experientia instruxisset, non ultra famae, sed soli lectoris utilitati inservire jussit. Igitur reconditos Taciti verosque sensus ex illa caligine, qua eos sive rerum obscuritas, sive auctoris affectatio involvit, in lucem producere, et productos utplurimum recentioris, neque raro nostri aevi exemplis illustrare, una mihi cura, unumque studium</hi>
<pb id='s011' n='11'/>
<hi rend='italic'>fuit: in quo duorum praestantissimorum virorum amica judicia secutus sum: quorum alter</hi> <note>Scipio Scaliger. <foreign lang='FR'>le Chevalier de l'Escale.</foreign></note> <hi rend='italic'>in commentationib. politicis texendis Consalvos, Davalos, Foxios, Arausionenses, Spinulas saepius quam Scipiones et Camillos, et frequentius Ambosios, Ximenios, Richelios, quam Agrippas, Sallustios, Mecoenates in consilium vocandos judicabat: alter</hi> <note>Gabr. Naudaeus in Bibliograph. polit.</note> <hi rend='italic'>publico scripto, cum aliud non haberet, quod reprehenderet, gloriosam mihi</hi>
<pb id='s012' n='12'/>
<hi rend='italic'>nimiae eruditionis contumeliam impegit. Si finem, quem proposui, assecutus nonfui, facile veniam dabis homini, cui immensa negociorum mole, et perpetuis peregrinationum laboribus distracto secum et cum libris habitare rarissime concessum fuit. Sin ista placuisse sensero, non cessabo, horas aliquot de reip. procuratione decerpere, quas continuando operi impendam Vale.</hi></p>
</div>
<pb id='s013' n='13'/>
<div type='poem'>
<head>AD ILLUSTREM TACITI Illustratorem, <hi rend='italic'>Hospitem ac Patronum meum.</hi></head>
<lg>
<l><hi rend='italic'>IN Tacito Tacitum vetus ignoraverat aetas,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Dum male defossas nescia sprevit opes.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>In Tacito Tacitum curae agnovere recentes,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Dum bene defossas eruit unus opes.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Stat pulchri species operis, molisque vetustae</hi></l>
<l><hi rend='italic'><orig reg='Reliquiae'>Relliquiae</orig>, e mersâ naufraga cymba rate,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Conquirunt alii tabulas, et inania tractant</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Signa, alii funes scissaque vela legunt.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>FORSTNERUS vanae nil captus imagine pompae</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Ingenio exhaurit nobiliora suo.</hi></l>
<pb id='s014' n='14'/>
<l><hi rend='italic'>Excutiant apices reliqui ac loca hiantiae captent,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Et, quod in externo cortice vile, petant;</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Iste labor Taciti scrutatur viscera, non est,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Hoc sine cur ejus noscere scripta velim.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Haeret in objecta vulgaris inertia larva,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Et speciem tantum solaque verba notat.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Altius immergit magnam solertia mentem,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Rimaturque sinus, et loca clausa subit.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Hinc opus effectum, justique voluminis instar</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Provocat exemplo tempora nostra siso.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Excipit has curas laeto res publica plausu,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Et fallax artes hîc legit aula suas,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Libertas moriens domini inde, et caetera serva,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Regia vis, specie Principis, usque latens;</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Iura, patres, populus, famulae solatia turbae,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Et jam sublatae nomina vana domus;</hi></l>
<pb id='s015' n='15'/>
<l><hi rend='italic'>Continuae caedes properataque funera, virtus</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Invisa, et summum, gloria magna, nefas;</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Sanguine Majestas, sacrata, extrema Tyrannis,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Dedecus occulte, publicitusque pudor;</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Imperii casus et segnia bella, nec armis</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Parthe aut Teuto tuis pax metuenda minus</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Annales Taciti replent, ubi pleraque clari</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Materies operis nil nisi triste refert.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Sed juvat oppressae discrimina noscere Romae,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Et regnatricis prodita sacra domus</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Quae Taciti memorata fide FORSTNERE recenses,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Et reseras studiis intima quaeque Tuis.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Scriptori sua forma redit, cultumque priorem</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Auspiciis repetunt tam bona scripta Tuis.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Explicat obscuros Tacitus Te interprete sensus,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Et saepe indoctis quaeritur ipse NOTIS.</hi></l>
<pb id='s016' n='16'/>
<l><hi rend='italic'>Non illum credo melius potuisse juvari,</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Lux deerat, lucem Te tribuente capit.</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Hinc Tuus, ac famam Tecum partitus et aevum</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Quam dederas lucem reddidit ille</hi> TIBI.</l>
</lg>
<p>Observantiae testandae</p>
<p><hi rend='italic'>Scripsit</hi></p>
<p>JOANN. ALBERTUS PORTNERVS.</p>
</div>
</front>
<body>
<pb id='s017' n='17'/>
<div1 id='FoNS.01' n='1' type='book'>
<div2 id='FoNS.01.01' n='1' type='book'>
<head>CHRISTOPHORI FORSTNERI AD C. CORNELII TACITI <hi rend='italic'>Annalium Librum Vndecimum</hi> NOTAE POLITICAE.</head>
<div3 id='FoNF.01.01.01' n='1' type='section'>
<head><hi rend='italic'>HOrtis inhians, quos ille a Lucullo coeptos insigni magnificentiâ extollebat. Suilium accusandis utrisque immittit.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. I.</hi></note> Sub malis principibus, etiam sub ignavis, quorum facilitas hiantes amicorum cupiditates, intendit, <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist. 12.</hi></note> opes pro crimine sunt. <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist. 2.</hi></note> Nam praeter cupiditatem aliena habendi, etiam instillant auribus et animis Principum calumniatores aulici, auri vim atque opes principibus infensas. <note><hi rend='italic'>Tac. 11. ann. 1.</hi></note> Quo praetextu Valerium Asiaticum Messalina perdidit, illius hortis inhians. <note><hi rend='italic'>Ibid.</hi></note> Et Sextus Marius, Hispaniarum ditissimus falsô crimine Saxo Tarpejo dejectus
<pb id='s018' n='18'/>
fuit. Ac ne dubium haberetur, magnitudinem pecuniae malo vertisse, aurarias ejus, quanquam publicatas sibimet Tiberius seposuit. <note><hi rend='italic'>Tac. 6. ann. 19.</hi></note> Et Mucianus cogendis pecuniis intentus non jus aut verum in cognitionibus, sed solam magnitudinem opum spectabat. Passim delationes: et locupletissimus quisque in praedam correpti. <note><hi rend='italic'>Tac. 2. hist. 84.</hi></note> Cum Marius et Sylla patriam lacerarent, saevitiae causam avaritia praebuit, et modus culpae ex pecuniae modo constituebatur; et qui fuisset locuples, fiebat nocens, suique quisque periculi merces: nec quicquam videbatur turpe, quod esset quaestuosum. <note><hi rend='italic'>Vellei. Pater c. 2. hist.</hi></note> Equitibus Hierosolymitanis, quos vulgus Templarios appellabat, magnitudinem opum exitio vertisse plurimos asserunt. <note><hi rend='italic'>Bodin. 3. de rep 7. Lips. in Monit. Naucler. vol. 2. gener. 44. Hartm. Schedel. Chron. p. 222. Paul. Aemyl. lib. 8. hist. Franc. Nicol. Vigner. Chron. Eccles. ad ann. 1310. et 1311.</hi></note> Patrum memoriâ Pius IV. Pontifex Ascanium Cornium, Cornelium Bentivolium, Joannem Franciscum Balnei Comitem, Vitellios
<pb id='s019' n='19'/>
et Ferrariae Ducem litibus vexavit, quo condemnatis aut transactione molestiam redimentibus numos extorqueret, Altemsiis et Borromaeis propinquis ditandis. <note><hi rend='italic'>Io. Bapt. Hadrian. 18. hist.</hi></note> Et nuper Urbanus VIII. Pontifex ac Barberini eâdem cupiditate, atque iisdem artibus Castrum Parmae Duci erepturi credebantur. Quae quanto frequentius sunt, tanto laudabilior est Gregorii Cardinalis Ambosii continentia, quam, qui vitam ejus linguâ Gallicâ scripsit, <hi rend='italic'>Michael Bauderius</hi> sequentem in modum recitat. Possidebat Nobilis quidam praedium avitum, et in illo domum, quae condicionem ejus minime dedecebat, vicinam Galiono; quô secessu Cardinalis gaudebat, quoties primum curis ac negociis fatigatum otiô relaxare vellet. Aderunt praedii domino, quae plurimis ex nobilitate; plures liberi, et arcta res familiaris. Quae illum ratio impulit vendendi,
<pb id='s020' n='20'/>
quod retinere non poterat. Igitur consilium aperit vicino suo, praecipuum in Cardinalis gratia locum obtinenti. Is laetus deferre rem patrono gratam, paullo post jussu Cardinalis adducit hominem tanquam de pretio conventurum. Itur, prandetur: post prandium Cardinalis hospitem in interiores aedes deductum familiariter monet, ne agrum, et aedes, in quibus majores ipsius consenuissent, ipse natus esset, cuiquam pretio addiceret. Illô domesticam inopiam, nubilem filiam, dotis necessitatem obtendente, Cardinalis satius esse, mutuo sumere numos, quam vendere fundum ajebat. Et postquam Nobilis foenoris ingluviem, damnaque, bono patrifamilias cavenda objecisset; Cardinalis, quid autem? inquit, si quis tibi gratis et sine usuris numos crederet, nec, nisi cum commodum fuerit, restituendos? Cui Nobilis eximis praecordiis ducto suspirio, istiusmodi amicitiae officia seculi mores non admittere,
<pb id='s021' n='21'/>
respondit. At ego, Cardinalis ait, talis tibi ero. Et cum dicto pecuniam, quanta necessitati sufficeret, homini numerari jussit.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.02' n='2' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Adjungitur hostibus Britannici educator]</hi></head>
<p>Infaustam plerumque istiusmodi hominum in rep. gerenda, consiliisque dandis operam fuisse docebo ad librum XIII. <note><hi rend='italic'>Cap. 14.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.03' n='3' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Auri vim atque opes principibus infensas.]</hi></head>
<pb id='s022' n='22'/>
<p>Oratio digna sycophantâ aulico, qualis Sosibius erat: qui, quod cupiditas et avaritia erat, curam salutis et securitatis Principis credi volebat. Verum est, auri vim atque opes, tanquam depellendae tyrannidis instrumenta, tyrannis infensas esse: quod vel solius Dionis Syracusani exemplô satis comprobatur: <note><hi rend='italic'>v. Cornel. Nep. et Plutarch. Dion.</hi></note> at falsum est, opes atque divitias bonis et praeclaris principibus exitiosas: <note><hi rend='italic'>v. Forstn. Not. ad 4. Annal. c. 72. verb.</hi> Pacem exuere; nostra magis avaritiâ etc.</note> uti neque nobilitatem, gestos honores, crebra comitia, quaeque alia tyrannis suspecta et invisa esse solent. Princeps clementiae, fortitudinis ac prudentiae laude famâque conspicuus aut nunquam experitur, aut non timet ambitionem privatorum, quantumvis magnis opibus suffultam. Necesse est odiô aut contemptu laboret apud cives, in quo ambitionis et pravorum consiliorum tela haerere debent. Cui consequens est, rarius incurrere pericula a subditorum ambitione, qui fuccessione
<pb id='s023' n='23'/>
aut electione regno admoventur: Saepius, qui jus suum armis asserere ac tueri coacti fuerunt. Nam hi odium, (injustum quantumvis) et odii pericula vix effugiunt. Semper metuunt, qui, (tametsi necessitate coacti) alios offenderunt: Ut a metu ac periculis tutus sis, custodibus corporis, (interdum externis) castellis, tributis, quaeque alia popularibus gravia, insolita, ingrata, opus est. Ita offensa metum, metus novas offensas generat. Quod Henrici VII Angliae Regis historia egrege docet. <note><hi rend='italic'>Descripta a Francisco Bacono Angliae Cancellario.</hi></note> Da mihi ergo principem, quem nec odio habeant, ut saevum aut avarum nec contemnent, uti stupidum, stultumque cives; et dabo tibi subditos faciles, obedientes, ac per omnia morigeros. Etenim valde profecto absurdum est, principes amorem et obsequium a subditis seu sperare, seu exigere nullô beneficiô obstrictis, sed neglectu, avaritiâ, crudelitate exasperatis. Vicissim
<pb id='s024' n='24'/>
improbe cives et impudenter sui tutelam, amorem curamque exigunt a principe, quem contumaciâ irritaverint. Ut proinde certissimum sit, bono et benefico principi, et qui prudentiae simul civilis ac militaris laude floreat, dociles ac morigeros cives contingere: malum saevis moribus imputare debere, si carnificinae impatientiâ subjecti jugum excutiant.</p>
<p>Illud praeterea observatione non indignum est, nimias opes periculosiores esse in liberâ repub. quam in principatu: quia ibi aequalitatem civilem enormiter excedunt: hîc principis fortunam non attingunt. Sed ibi quoque corruptam moribus rempub. esse praesupponi debet, ut si adsit emptor, praesto sint, qui patriae libertatem vendere velint; Potuit Caesar in corruptâ Rep. quod Spur. Melius in sanâ et valente irritô conatu tentavit.</p>
</div3>
<pb id='s025' n='25'/>
<div3 id='FoNF.01.01.04' n='4' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Quando genitus Viennae, multisque et validis propinquitatibus subnixus turbare gentiles nationes promptum haberet.]</hi></head>
<p>Quod modo de opibus ac divitiis dixi, id de potentiâ quoque subditorum dici debet, illis tantum principibus metuendam, qui odiô, meritô, immeritove, nihil interest, contemptuqve injuriis et periculis obnoxii sunt. In his enim verum est, qvod Tacitus dixit <note><hi rend='italic'>Tac. 2. hist. 92.</hi></note> nunqvam satis fidam potentiam esse, ubi nimia est: et qvod Galeatius Gualdus, <note><hi rend='italic'>Talib. 25. hist.</hi></note> principem non habere capitaliores hostes, quam potentes subditos: et Franciscus Baconus; <note><hi rend='italic'>Oper. polit. et moral. cap. 28. adde Savedr. Symb. Polit. 17.</hi></note> a magna Nobilitate splendorem Principi, addi, potentiam diminui. Sine his exanime cadaver est reliqua populi faex. Hi anima sunt omnium, quae in Repub. honeste,
<pb id='s026' n='26'/>
vel secus geruntur. Hi obsequii et fidei popularium sponsores, hi proxenetae; iidem ventorum quibus mare illud populare intumescit, Aeoli; quorum nutu vel incenduntur vel detumescunt seditionum, rebellionumque procellae. Talem Claudio Sosibius exhibuit Valerium Asiaticum, qui genitus Viennae, multisque et validis propinquitatibus subnixus turbare gentiles nationes promptum haberet. Talem in historia describunt, apud Belgas Guiliclmum Arausionensem Guido Cardinalis Bentivolius, <note><hi rend='italic'>Relat. de Belg. feder. lib. 2. c. 2. et hist. Belg. lib. 1.</hi></note> Famianus Strada, <note><hi rend='italic'>1. hist. bell. Belg.</hi></note> Hieronymus Conestaggius, <note><hi rend='italic'>hist. bell. Belg.</hi></note> et Nicolaus Burgundius. <note><hi rend='italic'>Hist. bell. Belg.</hi></note> Ejusmodi auris popularibus nuper provectus Joannes Bragantiae Dux, Lusitaniae sceptrum Philippo Regi eripuit. <note><hi rend='italic'>Victor. Sir. hist. tom. 1 lib. 1. p. 119.</hi></note> Hi tales beneficiô vel metu obligandi sunt, ut regiarum esse partium, quam popularium malint. quod tamen praecipi quam obtineri promptius est. Nuper <note><hi rend='italic'>Ann. 1642.</hi></note> Hispaniae Rex Cardinalem Trivultium,
<pb id='s027' n='27'/>
nimiâ apud populares gratiâ ac potentiâ suspectum, specie honoris Mediolanô Madritum eô consiliô evocavit, ut praeceptis parentem ab amicis et clientibus avelleret, reluctantis contumaciam publicatione amplissimarum facultatum castigaret <note><hi rend='italic'>Victor. Sir. hist. tom 2. lib. 2. p. 884.</hi></note> Paullo ante <note><hi rend='italic'>Ann. 1641.</hi></note> Galli Philippum Aglium suis consiliis apud Sabaudiae principem viduam adversum Augustae Taurinorum inter sacra mensae et saltationum ludicra noctu captum evestigio Pinarolum abduxerunt; retentô eodem tempore clausoque in arce Comite Ludovico, Philippi patruô, et reliquis ex familia, ne quas apud populum Philippi amantissimum turbas suscitarent, alio migrare jussis. <note><hi rend='italic'>Galeat. Guald. hist. lib. 26</hi></note></p>
<pb id='s028' n='28'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.05' n='5' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Claudius nihil ultra scrutatus]</hi></head>
<p>uti mos est ignavorum principum, nihil corum, quae fiunt acquirentium. Brevi auditu quamvis magna transeunt impares curis gravioribus. <note><hi rend='italic'>Tacit. 2. hist. 59.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.06' n='6' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Neque data Senatus copiâ, intra cubiculum auditur]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. II.</hi></note> vide quae dicemus ad XIII. <note><hi rend='italic'>cap. 4.</hi></note> et XV. <note><hi rend='italic'>cap. 61.</hi></note> Annal.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.07' n='7' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Messalinae quoque lacrymas excivit etc.]</hi></head>
<p>Crocodyli lacrymae! <note><hi rend='italic'>v. Piccart. Observat. dec. 3. c. 1.</hi></note></p>
<pb id='s029' n='29'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.08' n='8' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Adeo ignarô Caesare ut etc.]</hi></head>
<p>Propudium Principis! stipes! caudex!</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.09' n='9' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Flens Vitellius, commemoratâ vetustate amicitiae etc. Dein percursis Asiatici in Remp. officiis, etc quaeque alia conciliandae misericordiae videbantur, liberum ei mortis arbitrium permisit. Et secuta sunt Claudii verba in eandem clementiam.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. III.</hi></note> Clementiam, quae dum misereri videretur, quam maxime saevit. Illam ego olim atrô calculô damnavi in Notis ad primum Annalium: <note><hi rend='italic'>p.</hi> 171.</note> Quo portinet Suetonii locus de Domitiano Caesare: <note><hi rend='italic'>Sueton. Domit. c.</hi> 11.</note> qui nunquam tristiorem sententiam sine praefatione clementiae pronunciavit: ut non aliud certius atrocis exitus signum esset, quam principii lenitas. Quosdam majestatis reos in curiam induxerat: et cum praedixisset, experturum se illâ dic, quam carus Senatui esset, facile perfecerat, ut etiam more majorum puniendi condemnarentur. Deinde atrocitate poenae conterritus, ad leniendam invidiam intercessit, his verbis: permittite,
<pb id='s030' n='30'/>
Patres conscripti, a pietate vestrâ impetrari, quod scio me difficulter impetraturum, ut damnatis liberum mortis arbitrium indulgeatis. Nam et parcetis oculis vestris, et intelligentme omnes Senatui interfuisse.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.10' n='10' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Tantum illi securitatis novissimae fuit.]</hi></head>
<p>Illius insigne aliud exemplum refert de Theodoro Cyrenaeo Valerius Maximus <note>6 <hi rend='italic'>dict. fact. mem. c. 2. fi.</hi></note> De Henrico Ratisb onensi Episcopi narrat in Annalibus Bojis <note><hi rend='italic'>lib. 15.</hi></note> <note resp='transcriber'>footnote sign (b) is missing</note>Andreas Brunnerus, quotannis sibi parentari vivo jussisse, nullâ re praetermissâ in justis Pontificiis usurpari solitâ: sacris ipsum adstitisse, lessumque sibi cantantes audivisse, non aliter, quam ut vivi hominis umbram. Tumulum duodecimo, quam illum subiret, annô, apertum prae palatio amasse, velut propriam domum, et liberam curis.</p>
<pb id='s031' n='31'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.11' n='11' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nocturnae quietis species objecta: et: hanc ambigitur, qualicumque in somniô ipsi fratrique perniciem allatam.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. IV.</hi></note> Majestatis crimen, omnium calumniarum coagulum, omnium accusationum complementum <note><hi rend='italic'>Tac. 3. ann.</hi> 38.</note> vinculum ac necessitas silendi, <note><hi rend='italic'>Tac. 3 ann.</hi> 67.</note> ubi per vera delicta saeviendi materiem non habet, vana innocentiae impingit, stolida, frivola; si mollius accipias, miseranda. <note><hi rend='italic'>Tac. 2. ann.</hi> 30.</note> Granio Marcello objectum, statuam ejus altiusquam Caesarum sitam et alia in statua, amputatô capite Augusti, effigiem Tiberii inditam. <note><hi rend='italic'>Tac. 1. ann.</hi> 74.</note> Torquatus Silanus a Nerone mori adactus fuit, cui accusatores objectabant, prodigum largitionibus; nec aliam spem quam in novis rebus esse. Nobiles habere, quos ab epistolis, et libellis et rationibus appellet; nomina summae curae et meditamenta. <note><hi rend='italic'>Tac 15. annal.</hi> 35.</note> Pomposianus a Domitiano interfectus, quod habere imperatoriam: genesin vulgo ferebatur, et depictum orbem terrae in membranis, concionesque
<pb id='s032' n='32'/>
regum ac ducum ex T. Livio circumferret: quod servis nomina Magonis et Hannibalis indidisset. <note><hi rend='italic'>Sueton. Domit.</hi></note> Vestinus consul a Nerone occisus est, quod imminentes foro aedes, decoraque servitia, et pari aetate habebat. <note><hi rend='italic'>Tac. 15. ann.</hi></note> Junio Blaeso exitio fuit, quod aegro Principe laetos dies ageret. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. hist.</hi> 38.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.12' n='12' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Quod Britannicum praeceptis, Claudium consiliis juvaret.]</hi></head>
<p>Vide nostra ad XIII. <note><hi rend='italic'>cap.</hi> 14.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.13' n='13' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Cuncta legum et magistratuum munia in se trahens Princeps, materiam praedandi patefecerat.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. V.</hi></note> hic locus ad illa pertinet, quae dicam ad XIII. <note><hi rend='italic'>cap. 4.</hi></note></p>
<pb id='s033' n='33'/>
<p><hi rend='italic'>Nec quic quam publicae mercis tam vaenale fuit, quam advocatorum perfidia.</hi> v. Nostra ad secundum annal. <note><hi rend='italic'>verb</hi> Inter quae L. Piso ambitum fori etc.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.14' n='14' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Cujus de potentia et exitio etc.]</hi></head>
<p>Acute ista duo conjunxit Tacitus <hi rend='italic'>potentiam et exitium.</hi> Extrema potentiae exitium occupat.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.15' n='15' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nihil a quoquam expeti, nisi cujus fructus ante praeviderit.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. VII</hi></note> Quippe ita humani ingenii conditio fert, utilibus magis quam honestis moveri: neque vitam, sanitatem, facultates alienis utilitatibus commodare, nisi cum foenore vidi. Risique saepe hominum quorundam a magistris musteorum ineptiam, qui sub primum in Aulam adventum in veterum ministrorum turpi lucri cupiditatem ac sordes (ita appellabant mercedem salariorumque petitiones) scholasticâ arrogantiâ declamabant, nihil aliud quam honorem, existimationem sui dominique opum praeteroa contemptum
<pb id='s034' n='34'/>
ineptissimâ gravitate crepantes. Sed postquam conjugii vinculis irretitis annô evolutô parvulus aulâ luderet Aeneas: ilico</p>
<l>___ <hi rend='italic'>incoctum generoso pectus honesto</hi></l>
<p>Defervescere, et qui paulo ante plus quam philosophicô superciliô opes, vitae subsidia, despectaverant, supra caeteros Suilii Cossutiani argumentis salaria importunissime flagitabant. Profecto fides et dexteritas ministri nullo pretio et praemio aestimari possunt: quod utcunque magnum vix unquam meritis respondet. Saepe regis regnique salus consiliis, curae, solicitudini, vigiliis ministri debetur, meritum, quod nulla salaria aequant.</p>
<p>Etiam illud rerum Dominis considerandum est, rarae felicitatis esse, unum ingeniô ac prudentiâ magnum virum famulum habere: his contra facile dominos plures offerri ex quibus,
<pb id='s035' n='35'/>
qui pinguiorem condicionem obtulerit, plerumque praeferri.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.16' n='16' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Summaque imperii ambigua, minora sine cura haberi.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. VIII.</hi></note> Similis Taciti sententia extat primo historiarum. Conversis ad civile bellum animis externa sine cura habentur. Et altera quarto annalium: ubi pavor internus occupaverat animos, nullam in eo Senatus curam, si extrema imperii dehonestarentur. Armis parta, justo imperio, moderatione praesidum, et magistratuum, etiam castellis praesidiis, ac praesidia stipendiis servantur: quae cuncta negliguntur apud exteros, rebus domi turbatis. Huic consequens est illa demum imperia, illasque Respub. quaesita armis aut pecuniâ tueri, quae domi quietem nullis solicitatam turbis habent. Illas contra, quae sive insitâ ingenii levitate, sive irritatae motibus et mutationibus agitantur, facile partis
<pb id='s036' n='36'/>
excidere. Quam rationem a prudentibus reddi videmus, cur Galli quaerendis quam retinendis provinciis meliores semper habiti fuerint.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.17' n='17' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Irâ magis quam usu praesenti accensus]</hi></head>
<p>Principem non amore non odiô, nisi quae regno conducant, abripi debere, ad XIII. annalium. <note><hi rend='italic'>Cap.</hi> 12.</note> docui. Eadem irae atque indignationis, quae amoris ratio est: quam in potestate habere oportet eum, qui magnis rebus intentus est; ne, dum illi indulget, has evertat. Istâ prudentiâ, cum Hannibalianis temporibus Romani duces L. Postumio Praetore magnâ quoque clade a Gallis affecti fuissent, Consul in Senatu disseruit: cum ab Hannibale jugulum Reip. foderetur, illic scuta objicienda esse. Reliqua vulnera interim dissimulatione tegenda. Perituros Romanos, si tantum audeant, quantum dolor et ira suadeant. <note><hi rend='italic'>Andr. Brunn. 2. ann. Bojor. ex Liv.</hi></note> Imprudenter ex diverso Ludovicus XII. Galliae Rex cum pertinacissimos hostes suos, Helvetios stipendiorum
<pb id='s037' n='37'/>
levi augmento sibi conciliare posset, veteri odio et indignatione abreptus tributarium se Helvetiis fore negavit. <note><hi rend='italic'>Guicciard. 10 hist.</hi></note> Duae parvae res parvi animi hominem perdunt; exigua victoria, et exigua jactura. illa securum facit, haec iratum. Securus omittit, quod habere se putat, perditque quod acquirere poterat, iratus in casum dat, quod amisisse se putat, et nondum amiserat. <note><hi rend='italic'>Marchio Malvezz. hist. anni 1639. p</hi> 128.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.18' n='18' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Implicatur obsidione urbis validae.]</hi></head>
<p>Validarum urbium arciumque obsidia sunt currentium victoriarum remorae et magnorum exercituum sepulchreta. Quod olim monui ad secundum Annalium. <note><hi rend='italic'>verb.</hi> nec minor Germanis animus. <hi rend='italic'>etc.</hi></note> Hic scopulus est, quem omnes notant, et nemo satis cavet.
<pb id='s038' n='38'/>
Agmini exemplorum, quae retulimus, addendum, Pictavii obsidionem Colignii et sociorum ingentem tum temporis exercitum inutilem reliquo belli reddidisse. <note><hi rend='italic'>Aubign. 5. hist.</hi></note> Eundem errorem a Cardinali Lotharingo notatum, et Hugonotis objectum paulo post Regii errarunt, cum post victoriam Monconturensem, quae animam ac vitam cum sanguine Hugonotis eripuisse videbatur, Dux Andegavensis, ad Sancti Joannis oppidum impegit: ac dissipavit vires, quas hostium reliquiis persequendis utilius impendisset. <note><hi rend='italic'>Silhon. ministr. d' estat. libr. 1. c.</hi> 8.</note> Postremo Leonardus Torstensonus ad Fribergam Misniae obsidionem impendia ac pericula edoctus, cum ad Brinnam Moraviae in eundem scopulum impegisset, felix ac fortunatus Imperator, malignam male solertium hominum censuram effugere non potuit, seu nimia praedae, quae immensa in id oppidum congesta fuerat, cupidine
<pb id='s039' n='39'/>
abreptum, seu Viennam et Pacem noluisse, qui bello materiam superesse volebat.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.19' n='19' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Tunc distractis Orientis viribus, et quonam inclinarent, incertis, casus Mithridati datus est occupandi Armeniam.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. IX.</hi></note> Nunquam saepius ab imperitis, et nullâ rerum experientiâ subactis ingeniis peccatur, quam cum, quae semel facta gestaque fortuna, et felix exitus commendarunt, omni tempore fieri gerique posse credunt: ignari saepe non tam prudentiâ, quam occasione negocia confici; certe sine hac illam parum proficere. Ut non sine ratione noster olim amicus,
<pb id='s040' n='40'/>
Thomas Campanella Deum, Prudentiam, et Occasionem omnium actionum, mutationumque politicarum principia constituat. <note><hi rend='italic'>lib. de Monarch. Hisp cap.</hi> 1.</note> C. Caesar M. Lepidi societate, quanquam magnis condicionibus invitaretur, abstinuit; cum ingenio ejus diffisus, tum <hi rend='italic'>occasioni,</hi> quam minorem opinione offenderat. <note><hi rend='italic'>Sueton. Caes. c.</hi> 3.</note> Otho opportunos magnis conatibus transitus rerum, sciebat. Proin agendum, audendumque, dum Galbae authoritas fluxa, Pisonis nondum coaluisset. <note><hi rend='italic'>Tacit. 1. hist.</hi> 21.</note> Nuperrime Fridericus Henricus Auriacus, cum filio secundam Angliae Regis filiam ambiens repulsam tulisset, paullo post, ubi opes suas contra rebelles Regi necessarias videbat, primogenitam obtinuit. Praecipuum ejus, quam tradimus, observationis documentum est, odium aut contemptus Principis, quae conatibus plane impossibilibus, aut saltem ingenti difficultate implexis pronam ac facilem viam sternunt. Dion Syracusanus non tam suis
<pb id='s041' n='41'/>
copiis quam odio tyranni, maximô animô, duabus onerariis navibus, quinquaginta annorum imperium, munitum quingentis longis navibus, decem equitum, centumque peditum millibus, profectus oppugnatum, quod omnibus admirabile est visum, adeo facile perculit, ut post diem tertium, quam Siciliam attigerat, Syracusas introierit. <note><hi rend='italic'>Cornel. Nep. Dion.</hi></note> Quâ eadem facilitate Jaromirus Bohemiam Boleslai regis odiô flagrantem subegit. <note><hi rend='italic'>Andr. Brunn. 9. annal. Bojor.</hi></note> Et nostra aetate Gustavus Adolphus Sueciae Rex potentiae Austriacae molem immensam, tot temporum seculis, tot exercituum robore nixam, fundatamque quinque millib. aggredi ausus est; felicissimô successu: at inutili consilio, nisi indignantem Germaniam in partibus fore praevidisset.</p>
<p>Alia huic vicina observatio est, quod virtutes quaedam, cum in noon sua tempora incidunt, semper reprehensionem, interdum quoque exitium merentur: Vitia quoque illo rerum statu, quô corrumpere
<pb id='s042' n='42'/>
et corrumpi seculum vocatur. <note><hi rend='italic'>Tac. Germ.</hi> 19.</note> praemia consequuntur, virtuti debita Isto sensu Manlium Capitolinum a populô Roman. damnatum Livius <note><hi rend='italic'>Dec. 1. lib.</hi></note> virum vocat, nisi in libera civitate natus esset, memorabilem: et Tacitus, <note><hi rend='italic'>Agric. c.</hi> 5.</note> militaris gloriae cupidinem ingratam temporibus: et Henricus Davila <note><hi rend='italic'>3 bell. civil. pag.</hi> 114.</note> Antonium Borbonium Navarrae Regem egregium principem, nisi in turbas civiles incidisset. Sed haec nemo melius Machiavello docuerit tertio de Republica. <note><hi rend='italic'>cap. 8. et</hi> 9.</note></p>
<pb id='s043' n='43'/>
<p><hi rend='italic'>Atr ociorem quam novo regno conduceret,</hi> vide Nostra ad XIII. Annal. <note><hi rend='italic'>c. 11.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.20' n='20' type='section'>
<head><hi rend='italic'>At Parthi imperatores cum pugnam pararent, foedus repente faciunt, cognitis popularium insidiis, quas Gotarzes fratri patefecerat: congressique primo cunctanter dein complexi, dextras, apud altaria Deûm pepigere, fraudem inimicorum ulcisci, atque inter se concedere.]</hi></head>
<p>Pessimum illorum scelus est, qui nullâ ministerii aut officii necossitate coacti, solâ malitiâ aut accendunt inter principes odia, aut fovent; prorsus digni, qui male pereant. <note><hi rend='italic'>v. Not. ad 2. Annal ad verb.</hi> Invisus Tiberio, quod eum Rhodi agentem etc.</note> Sed et lubricus illorum status est, et praeceps in ruinam condicio, qui principi, seni praesertim, ac illi, qui proximus imperio destinatur, aut duobus fratribus medii, neglectu aut studiis in alterutrum nimii sunt. Nam ille orientem a suis solem adorari iniquissime feret; hic privatam
<pb id='s044' n='44'/>
quoque fortunam suam nullis officiis coli contemptum sui odiumve interpretari, et saepius punire solent. Tiberius Archelaum Cappadociae Regem in exitium impulit, invisum sibi, quod eum Rhodi agentem nullô officiô coluisset: qvanqvam id Archelaus non per superbiam omisislet, sed ab intimis Augusti monitus: quia florente Caesarum sobole intuta Tiberii amicitia credebatur <note><hi rend='italic'>Tac. 2. annal.</hi></note> Qvod si omissi officii tanta offensa est; multo majus periculum ministros adire consequens est, qvi inter offensos fratres, patremve ac filium injuncta sibi ministeria exeqvuntur; eâ fide, qvae semper apud alteram partem pro crimine est. Io. Franciscus Gonzaga, Mantuae Marchio, Ludovico filio haut levibus causis iratus, Claudium Donnesmontium ad Sigismundum Imperatorem ablegaverat, proscriptioni Ludovici, et alterius heredes designationi impetrandae. Hunc virum caetera egregium prava consilia
<pb id='s045' n='45'/>
perdiderunt; ut medius patri ac nato digladiantibus, non concordiam, sed arma et vindictam afferret, paternâ potestate, domini imperio satis excusari se credens: et ignarus, haut diuturnas esse ejudem Sanguinis iras: ac secutâ reconciliatione indignationem in ministros verti. Igitur Ludovici jussu, qui plus nimiae famuli diligentiae, quam paterno dissidio imputabat, intra proprios lares confossus est. <note><hi rend='italic'>Ant. Possevin. lib. 5. histor. Mantuan.</hi></note> Inter hos scopulos tutissima enavigandi ratio est, unius honesti justique famam captare; omnia consilia servandae aut reducendae concordiae applicare; Domino ministeria, aemulo osficia, sed communia, tralatitiaque exhibere; nullas literas nisi honorem ac reverentiam contestantes scribere; nullas accipere, nullas transmittere, nisi a Principe aut Senatu inspectas, probatasque; Postremo ita se gerere ut semper Principi fidem, propinquo illius reverentiam utrique rectum ac pacis amantem animum approbare possis.</p>
<pb id='s046' n='46'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.21' n='21' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ne quid aemulationis existeret, penitus in Hyrcaniam abiit.]</hi></head>
<p>Vide nostra in omissis ad secundum Annal. <note><hi rend='italic'>adverb.</hi> petere interim, ne Vonones in Syria haberetur etc.</note></p>
<p>Illud praeterea ad hunc locum notandum est, haut exiguam prudentiae partem esse, occurrere invidiae, et cedere interdum, quam pelli locô malle. Quomodo Artabanus Parthus Tiridati viribus impar in longinqua et contermina Scythiae fugam maturavit, spe auxilii. Atque interim posse Parthos absentium aequos, praesentibus mobiles, ad poenitentiam mutari. <note><hi rend='italic'>Tac. 6. ann.</hi> 36.</note> Eodem consilio quamvis haut pari fortunâ Neapolin urbem, et regnum reliquerunt Alfonsus et Ferdinandus Reges; <note><hi rend='italic'>Guicciard. 1. hist.</hi></note> et Mediolanum
<pb id='s047' n='47'/>
a Gallis occupatum <note><hi rend='italic'>Guicc. 4. hist.</hi></note> <note resp='transcriber'>footnote sign * is missing</note> Ludovicus Sforza ac ditionem a Pontifice invasam Franciscus Maria Urbini dux <note><hi rend='italic'>Guicc. 12. hist.</hi></note> quam uterque postea felicissimâ facilitate recuperavit. Cum Pandolfum Petrucium Caesar Borgia Senis, ubi civili nomine Principem agebat, armis extrudere vellet, Petrucius generoso consilio effugere eam tempestatem, et cives liberare periculo maluit; interdiu moerentib. plerisque atque lugentibus cum honesto potius quam valido comitatu urbe exccdens. Cujus facti mirâ celebritate non modo veterem detersit invidiam, sed ampliorem etiam gratiam apud cunctos ordines adeptus, paulo post decedente Senensi agro Borgia decreto publico ad patriae tutelam, qui sponte se fecerat exulem, revocatus est <note><hi rend='italic'>Guicc. 5. hist. Paul. Ion. in. Elog. Pandulfi Petrucii.</hi></note></p>
<pb id='s048' n='48'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.22' n='22' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ni Vibio Marso Syriae legato bellum minitante cohibitus foret.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. X.</hi></note> Quod hic minitari bellum, id alibi, ostentare bellum <note>6 <hi rend='italic'>ann</hi> 37.</note> et metum Romani belli facere <note>6 <hi rend='italic'>ann.</hi> 36.</note> Tacito vocatur. Magni Principes, ac potentes Respub. ipsâ plerunque famâ bella profligant. <note><hi rend='italic'>Tac. German.</hi> 13.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.23' n='23' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Poenitentiâ concessi regni]</hi></head>
<p>Nemo se regem fuisse oblivisci potest: et si ipse obliviscere tui, caeteri tamen meminissent. Ille fovet turbas; hi quaerunt ducem et partes. Nemo, qui rerum olim potiebatur, palmum terrae in regno tenet, quin toti immineat. Ex quibus intelliguntur, quae apud Tacitum ex intimo prudentiae secretioris sinu, ideoque satis subobscure disseruntur de Flavianorum ducum cum Vitellio Imperatore tractatu, salutem et pecuniam et secreta Campaniae offerentium, si positis armis seque ac liberos suos Vespasiano
<pb id='s049' n='49'/>
permisisset. Et Vitellii quidem animum tantam invasisse torpedinem, ut si Principem eum fuisse caeteri non meminissent, ipse oblivisceretur. Caeterum ut quisque illi fidus, ita pacem et condiciones abnuislo, discrimen ac dedecus ostentantes, et fidem in libidine victoris. Nec tantam Vespasiano superbiam, suive confidentiam, aemulique contemptum, ut privatum Vitellium pateretur. Ne victos quidem Vitellianos laturos. Porro quod nomen, quem statum filio ejus fore? Nunc pecuniam, et familiam, et beatos Campaniae sinus promitti. Scd ubi imperium Vespasianus invaserit, non ipsi Vitellio non amicis, non denique exercitibus securitatem, nisi extincto aemulatu redituram. Non a Caesare Pompejum, non ab Augusto Antonium incolumes relictos. <note><hi rend='italic'>Tacit 3. hist. 64. et</hi> 66.</note> Carolus VIII. Galliae Rex Ferdinando Neapolitano Regi neque Calabriam, neque ullam aliam regni partem concedere voluit, caetera pecuniam
<pb id='s050' n='50'/>
oppida, dignitatem in Gallia haut abnuens. <note><hi rend='italic'>Comin. 7. comment. 14. Guicciard. 1. et 2 hist.</hi></note> Quas condiciones a Ferdinando rejectas patruus Federicus postea accepit, Ducatum Andegavensem, et annuam pecuniam, regno ac periculis praeferendo. <note><hi rend='italic'>Guicciard. 5 hist.</hi></note> Quô pertinet, quod Artabanus Parthus a Germanico petebat, ne Vonones in Syria haberetur, neu proceres gentium propropinquis nunciis ad discor dias traheret; et quae nos olim ad illum locum annotavimus in Omissis. <note><hi rend='italic'>Ad verb. Petere interim ne Venones in Syria haberetur etc.</hi></note> Veneti Catharinam Corneliam Cypri Reginam Asolam, exiguum oppidum, <note><hi rend='italic'>Vide gli Asolani di Pietro Bembo.</hi></note> Ostasium Polentanum, cujus donum Ravennam habebant (quanquam aliter rem gestam, et invitô Polentano deditionem factam tradat libro septimo historiae Ravennatis Hieronimus Rubeus) ne liberalitatis unquam poenitere posset, cum filio in Cretam deportarunt. <note><hi rend='italic'>Machiavell 6. hist. Flor.</hi></note></p>
<pb id='s051' n='51'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.24' n='24' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Revocante nobilitate, cui in pace durius servitium est.]</hi></head>
<p>Nam militares artes per otium ignotae; industriosque ac ignavos pax in aequo tenet: <note><hi rend='italic'>Tacit. 12. ann.</hi> 12.</note> neque magnis meritis ac praemiis idem in pace qui in bello locus. <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist.</hi> 5.</note> Quanquam hodio neque sanguini neque meritis praemia rependuntur. Gloriae fumo vitam ac facultates impendunt quia singulari principum artificio opinio invaluit, plebeios pecuniâ, nobilitatem sanguine tributa exsolvere: et sibi rem ac fortunas mercimoniis, caeterisque pacis artibus quaerere, vile ac sordidum; bellorum latrociniis in alienam utilitatem insudare gloriosum esse. <note><hi rend='italic'>v. Boccalin. 2. ragguagl, 39. et</hi> 62.</note></p>
<pb id='s052' n='52'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.25' n='25' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Parthi quanquam victores et longinquam militiam aspernabantur.]</hi></head>
<p>qui hodie plerarumque gentium mos est, ut, pro finibus tuendis militare gratis, nulloque obstricti stipendio, extra patriam persequi hostem minime teneantur.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.26' n='26' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ingens gloriâ, atque eo ferocior, et subjectis intolerantior.]</hi></head>
<p>Duae maxime res licentiam, ferociamqve Principum attollunt, intenduntque; hinc gloria, et perpetuum fortunae obsequium; inde Longi temporis dominatio. Illius apud Tacitum oxemplum praeter Bardanem est Italus Cheruscorum Rex, secundâ fortunâ ad superbiam prolapsus. <note><hi rend='italic'>Tac 11. ann. 17.</hi></note> Deberent Principes, quaecunque sibi secunda ac felicia eveniunt, tanquam a Dei liberali manu profecta suscipere; atque istiusmodi gratitudine uberiorem divini Numinis benignitatem provocare. At secus evenit. Quippe plerique suis consiliis, suisque viribus prospera provenisse rati, elatique gloriâ,
<pb id='s053' n='53'/>
Timothei Atheniensis <note><hi rend='italic'>Plutarch. Sylla.</hi></note> exemplo deseri a fortuna, vel, quod dicere sanius est, a Deo merentur. Cujus rei evidentissunum quoque ac sane lugubre documentum nobis praebet Carolus, ultimus Burgundiae Dux, ambitione, superbia, ac crudelitate funestum, quem ad Nanceium habuit, exitum promeritus. <note><hi rend='italic'>Comin. comment. Paradin. annal. Burgund.</hi></note></p>
<p><hi rend='italic'>Vetustate Imperii</hi> coalita audaciâ Nero diu meditata scelera non ultra distulit. <note><hi rend='italic'>Tac. 14. ann. 1.</hi></note> Et Tiberius vi dominationis convulsus et mutatus est. <note><hi rend='italic'>Tac. 6. ann. 48.</hi></note> et Vannius Suevis a Druso Caes. impositus primâ imperii aetate clarus acceptusque popularibus, mox diuturnitatem in superbiam mutans, regnô pulsus fuit. <note><hi rend='italic'>Tac. 12. ann. 29.</hi></note> Idem eandem ob causam Ferdinando Seniori Regi Neapolitano accidit. <note><hi rend='italic'>Guicciard. 1. histor. adde Not. ad init lib. XIV.</hi></note></p>
<pb id='s054' n='54'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.27' n='27' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Venationi intentum interfecere]</hi></head>
<p>venandi studium extulerunt laudibus, aut vituperii multi, ut cuique genius fuit, quos refert meus olim praeceptor Christophorus Besoldus libro de juribus majestatis <note><hi rend='italic'>Sect. 3. cap. 7.</hi></note></p>
<p>Insigne extat exemplum insanae voluptatis cum immani crudelitate conjunctae de Bernabo Vicecomite, apud Bernardinum Corium <note><hi rend='italic'>Hist. Mediol. par. 3. pag. 247. et seq.</hi></note> et Antonium Possevinum. <note><hi rend='italic'>Hist. Mantuan. lib. 4. p. 405. et seq.</hi></note> Is, si quis leporem, capream, aprum, aut aliud genus ferarum insecutus convincebatur, illi oculos eruebat; etiam laqueo suspendebat, facultates fisco addicebantur. Qui crudelitatem fugâ evaserant, perpetuô exiliô et bonorum amissione multabantur. Quibusdam etiam aedes solo aequatae, postquam pecuniam omnem detraxisset.
<pb id='s055' n='55'/>
Inaudita hactenus sevitia duos cucullatos impulit, atrocitatem morum coram accusare. Intumuit alieni consilii im patiens princeps; et increpitis monachis, quod sacris addicti profana curarent, ad dolum transiit, si qua importunos correctores impietatis crimine involvere posset. Ergo sciscitatus, an lepus a venatore rustico captus, ejus esset? cum affirmantes accepisset, ore renidens, sublato capite, et veluti rabie agitatus, subjunxit, non ergo Dei? nec responsum tolerans, ut impietatis convictos, cremari vivos jussit. Caeterum ut venatio oblectamento, noon item oneri aut dispendio esset, 5. canum millia ali asubditis jubebat; divisis per civitates et oppida agminibus: ut quacumque ditionis parte processisset, haberet ad manus, quibus voluptatem expleret. Graciles, aut plus justo obesos qvovis mense ad id delegatis ostentasse, capitale erat. perniciosum maxime, mor bo aliqvem defecisse: denique emisse ferinam, aut edisse, cauponib. stabulariis, tabernariis
<pb id='s056' n='56'/>
omni denique hominum condicioni exitiabile.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.28' n='28' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Si perinde amorem inter populares, quam metum apud hostes quaesivisset.]</hi></head>
<p>Amarian timeri a civibus principem praestet? ad sextum annalium olim tractavi: <note><hi rend='italic'>Ad verb. mir umque amorem adsecutus erat etc.</hi></note> quae non muto.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.29' n='29' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Magistratus potissimum exequebantur officia caeremoniarum.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XI.</hi></note> Invitat locus, de caeremoniarum ac sacrorum procuratione, deque administratione rerum ecclesiasticarum quidam, quatenus politico concessum est, adnotare. Istâ de re in scholarum templorumque pulpitis motas controversias in Rempub. exitiabiles utplurimum turbas invexisse, nostrorum juxta ac superiorum temporum experientia docet. Sunt <note><hi rend='italic'>Bellarmin et communiter Romano-Catholici</hi></note> qui soli Papae Romano, sunt <note><hi rend='italic'>M. Ant. de Dominis in opere de repub. eccles. Thom. Bilson. de perpet. eccl. gubern.</hi></note> qui praetcr
<pb id='s057' n='57'/>
hunc caeteris quoque Episcopis, sed iis solis omne id munus mancipant; omnibus qui sacri ordinis non sunt, ab illo remotis. Sunt qui omnem ecclesiasticam potestatem, illam saltem quam externam appellant, Principi tribuunt. In quem sensum Regem suum ecclesiae caput paulo ante Angli dicebant. Quidam Principum aliquot e Senatu adjunctis quibusdam ex ecclesiastico ordinc; quicquid juris sacri est, suô nomine administrari volunt. <note><hi rend='italic'>Plerique quos Lutheranos vulgus appellat. vide Ant. Fabr. Il. Saxon. lib. de Opt. eccles. stat.</hi></note> Accesserunt, qui vel in populari statu, vel sub Regibus viventes, quibus diversa sacra sunt, et alia religio, populariter quoque per collegia ex plebe et Ministris composita Ecclesiam gubernant. <note><hi rend='italic'>Belgae federati, et qui in Galliâ Hugonotae vocantur.</hi></note> Reliqui sunt Anabaptistae, et qui eâdem vaesaniâ hodie in Angliâ arroganti Independentium appellatione et alibi degunt; qui nullis legibus, nullâ disciplinâ, solô Numinis arcanô instinctu regi volunt. Mihi litem tanti ponderis praecipiti definitione meam facere neqve
<pb id='s058' n='58'/>
animus neqve auctoritas est. Illud monere sufficit, fortasse Deum ipsum Optimum Maximum Ecclesiae suae gubernationem non uni formae aut modo alligasse; sed pro hominum temporumque varietate illam maxime probare, quae honri Sanctissimi Numinis, et hominum aeternae saluti maxime conducit. In quam sententiam Tertullianus librô <hi rend='italic'>de velandis virginibus</hi> <note><hi rend='italic'>cap. 1.</hi></note> dixit; regulâ Fidei, quae una omnino est, sola immobilis et irreformabilis, manente, caetera disciplinae et conversationis admittere novitatem correctionis: et in eundem sensum egregia sunt, quae Epiphanius tertio contra haereses disserit, illô locô, quo <hi rend='italic'>contra Aerium</hi> disputat. <note><hi rend='italic'>Haeres. LXXV.</hi></note> Ita prima Ecclesiae tempora episcoporum, vel quod idem erat, (uti nuperrime fictô Messalini nomine summus vir Claudius Salmasius, et prolixô opere immensae lectionis David Blondellus docuerunt) presbyterorum collegiô, postea praecipuâ unius ex collegio auctoritate, sub sequentib.
<pb id='s059' n='59'/>
seculis plebis qvoqve adscitis suffragiis regebantur. Quod aliter fieri minime poterat: quando sub paganis Christiano nomini infensissimis principibus religio saevissimâ tyrannide premebatur. At ex quo Christianismum profiteri coeperunt Imperatores Romani, Ecclesiae res ab ipsorum arbitrio pependisse Socrates in historia <note><hi rend='italic'>Praefat. lib. V.</hi></note> testatur. Ut minime mirandum sit, in Principatu popularem istam ecclesiasticae rei formam, tanquam regiae potentiae adversam suspeccamque noon probari. Sane in Gallia Hugonotarum presbyteria, conventus provinciales, et generales, Circuli, Deputati, et quibus aliis Religio munimentis sepiobatur, Regum vomicae ac carcinomata fuêre: tanquam iis ad Germaniae ac federatorum Belgarum exemplum in medio regno libertati praeluderetur. <note><hi rend='italic'>Cardin. Bentivol. Relat. de Hugonot.</hi></note> Nec alia secretior causa fuit, quam propter Jacobus et Carolus Magnae Britanniae Reges in Scotiâ, abolita populari Ministrorum et Seniorum Ecclesiae
<pb id='s060' n='60'/>
administratione Episcopos substituere tantopere laborarunt, nisi quod hi parandae, aut intendendae dominationis, illi retinendae ac tuendae libertatis certissima instrumenta habebantur. <note><hi rend='italic'>Idem Bentrvol. Relat. de Belg. Hispan. par. 2. cap. 4.</hi></note> Nam populi imperium juxta libertatem; paucorum dominatio regiae libidini propior est. <note><hi rend='italic'>Tac. 6. annal. 42.</hi></note> Praeter ista illud quoque notandum, etiam in Optimatum ac populari statu non sine flagitio rerum ecclesiasticarum curâ arceri, qui ad Reipub. clavum sedent: quorum authoritatem inter Hugonem Grotium, Bogermanum aliosque superioribus annis periculosâ libertate ventilatam, et a Nicolao Vedelio nuper assertam <note><hi rend='italic'>Libro, cui titulum fecit, Episcopatus Constantini Magni.</hi></note> scholasticâ vehementiâ alii publice impugnarunt. Funesta jurgia! quae cum collidant illos, qui Reipub. habenas tenent, cum iis, qui religionis obtentu in plebis animis regnant, nubes jam nunc cogunt, in atrocem aliquando tempestatem, in bonis consiliis mature dispellantur, erupturas. In
<pb id='s061' n='61'/>
proximo Anglicae turbae, sunt ex isto fonte prognatae: inde facilis est ad vicinos pessimi exempli transitus.</p>
<pb id='s062' n='62'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.30' n='30' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Matri Agripinae miseratio augebatur, ob saevitiam Messalinae.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XII.</hi></note> hic locus, et in eundem sensum alter lib. XIII. <note><hi rend='italic'>c. 15.</hi></note> addendus iis, quae ad III. Annal. <note><hi rend='italic'>Ad verb. et cum accusatores ac testes certatim perorarent etc.</hi></note> diximus.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.31' n='31' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Neque Silius flagitii aut periculi nescius erat etc.]</hi></head>
<p>Qui regiam sequuntur, rari illam sapientiam, capiunt quae facultates omnes ac vitam ipsam honesto postponere jubet. Praesentis exitii horrida facies futuri metu potior est. Praeterea fallendi spes et magna praemia non flagitia tantum, sed ipsa flagitiorum pericula commendant: ut opperiri futura, et praesentibus frui pro solatio sit. Etiam quibus innoxia consilia sunt, multa temporis beneficio, et industriae servantes, praesentibus afferre remedia satis putant. <note><hi rend='italic'>v. Henr. Davil. lib. 2. bell. civil. pag. 67.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.32' n='32' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Claudius tres literas adjecit, quae usui imperitante eo, post obliteratae.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XIV.</hi></note> Inventa,
<pb id='s063' n='63'/>
qvae novitate magis qvam utilitate commendantur, dum authorum potentia aut fama, et novitatis gratia blanditur, sectatores laudatoresve reperiunt. Postqvam vel auctorum morte, vel vetustate eviluerunt, negliguntur, novisque semper cedunt. Manet Philippi Paracelsi medicina, perpetuô usu semper-nova. Manent, quaecunqve in manuariis artibus, veteribus institutis ingenio sa nostrorum temporum solertia addidit. At Raimundi Lulli, Neperi, Fluddi, Campanellae philosophia pene cum ipsis inventoribus evanuit. Vereor, ne idem futurum sit eruditorum nostri seculi virorum fatum, qvi Germanicae lingvae origines investigare, scribendi rationem reformarc, scabritiem laevigare, etiam ad molliorum carminum amoenitatem traducere, ambitio sô magis quam <hi rend='italic'>frugiferô</hi> studiô contendunt.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.33' n='33' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Amissis per interna bella nobilibus, et unoreliquo stirpis regiae etc.]</hi></head>
<p>Cum hoc Italo jucundissimâ comparatione conferre
<pb id='s064' n='64'/>
licet, quae de Sanctio Bentivolio sexto historiae Florentinae narrat Machiavellus.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.34' n='34' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Potentiam ejus suspectantes, qui factionibus floruerant]</hi></head>
<p>Inutilis illorum, ac plerumque noxia cautio est, qui, quod inter vernas suos Cato, inter cives facere solent; non tolerare modo rixas, ac jurgia, sed semina quoque dissidiorum jacere: quafi ista ratio ad secreta rimanda, ac dispellendas conspirationes praecipua eslet; cum tamcontra plerumque vertere, et in Principis perniciem ea res soleat: quod quia Machiavellus <note><hi rend='italic'>3. discurs. ad Liv. 27.</hi></note> et Cominaeus <note><hi rend='italic'>6. Comment. 13. adde Forstn. Not. ad 2. Annal ad verba: Delectus est M. Aletus, etc.</hi></note> praeclare docuerunt, non hîc repetendum venit.</p>
<p>Princeps suâ potentiâ verendus neque in Aula, neque in regno factiones vult. Aulae tamen dissidia minus periculi habent; et facile cohiberi possunt, ne in rempub. quid inde mali redundet. Philippus II. Hispaniarum Rex contraria Procerum in Senatu studia praesentia sua plerunque correxit <note><hi rend='italic'>Strada hist.</hi></note> At in regno
<pb id='s065' n='65'/>
inter duas potentes factiones Principi obsequio et viribus destitutô praeter nomen nihil superest. Factiones debilem plerunque Principem arguunt, et qui impune contemni possit. Quo fit, ut potontiam unius suspectent, qui factionibus floruerant. <note><hi rend='italic'>Tacit. hîc.</hi></note> Nam justitia, munisicentia, fortitudo, et ex virtutib. fama ut principi certam ac securam possessionem, sic quietem civibus promittunt; contra contemptu regnantium calcatae leges, soluti mores discordias, dein injurias efficiunt. Dum Henricus VI. Caesar aetate, potentia, adstricto et severô imperio validus seque et pacem sustentabat; omnes provinciae summa tranquillitate fruebantur. Ubi finem habuit; cuncta in praeceps acta. Palaestina, Italia, Germania seditionibus exarserunt. Postquam enim formidati Imperatoris reverentia cessit, et parum in legibus praesidii, ac plus vim quam modestiam valere constitit; eruperunt male suppressa desideria, et habendi
<pb id='s066' n='66'/>
libido <note><hi rend='italic'>Possevin. 2. hist Mant.</hi></note> Catholicorum et Hugonotarum in Gallia, Unionis et Ligae in Germania inauspicata vocabula sub Principibus pueris <note><hi rend='italic'>Francisco II. Carolo IX.</hi></note> aut seniô invalidis <note><hi rend='italic'>Rodolphô. Matthia Impp.</hi></note> orta sunt. Contra Ferdin. II. Imp. potentiae securus, non minus Ligae, quam Unionis nomma in Comitiis Ratisbonensib. <note><hi rend='italic'>Anni 1630.</hi></note> abolita voluit. Ex quo principio illa <gap desc='Greek word(s)'/> vulgo deducunt, neqve Germanos Imperatorem, <note><hi rend='italic'>v. Forstner. ad 6. Ann. ad verb. Consiliis et astu res externas moliri etc.</hi></note> neque Italos Pontificem <note><hi rend='italic'>v. Forstn. Omiss. ad lib. 6. ad verb. Consiliis et astu res externas moliri etc.</hi></note> potentiâ praevalidum aequo animo ferre: et quod olim in Gallia multi etiam ex Catholicis Colignium et Hugonotas opprimi nolebans: noon tam publici curâ, quam Guisiorum odio, quorum magnitudini obicem illos ponere arbitrabantur. <note><hi rend='italic'>10. Bapt. Adrian. 21. hist.</hi></note> Rupellam a Ludovico XIII. domari plurimi ex Procerib. Gallis, ut dominatus stabilimentum, ac licentiae fraenum horrebant. Unde illa Bassompetrae vox: An eo stultitiae progrediemur, ut Rupellam capiamus?</p>
<p>Factionum id ingenium est, ut primum inter se collidantur, Regis aut reip.
<pb id='s067' n='67'/>
causam utrinque jactantes: tractu temporis vel utraqve, vel alterutra in ipsum Principem aut rempub. hostilia induat.</p>
<p>Remedia factionum Machiavellus <note><hi rend='italic'>3. Discurs. 27.</hi></note> ad tria capita redegit; Reconciliationem, mortem, Exilium factiosorum, ac praecipue capitum. Verum acutus iste Hetruscus non satis subtiliter rem distinxit: quae ita mihi explicanda videtur. Ubi discissae, ac in diversum inter se tendentes partes in Principis utrinque obsequium compositae sunt, illius se arbitrio staturas professae; nunqvam in partes descendere Princeps, alienamque litem suam facere debet: <note><hi rend='italic'>Fornst. Omiss. lib. 1. adverb. Ferrum parabant: ni miles Nonanus etc.</hi></note> sed communem se utrisque patrem, ac veluti phreneticis medicum praebere; judiciô aut arbitriô controversias componere; composita jurejurandô sancire; conjugiorum vinculis adstringere. Si decidi componive controversiae nequeant, infensioribus animis, quam ut rebus judicatis ac quiescant: pro summâ potestate. Silentium
<pb id='s068' n='68'/>
partibus imponere Princeps debet, aut ex Aula factionum capita, vellegationis praetextu, vel aliô diversas amovere. Tollere praeterea atque extinguere factionum nomina, et cum nominibus memoriam. Qua prudentia Genuenses, cum Andreae Auriae beneficiô libertatem recuperassent, abolitis Guelphorum et Gibellinorum, Nobilium et Popularium, Adorniorum et Fulgosiorum vocabulis, XXVIII. tantum illustrium familiarum nomina conservarunt; quibus caeterae omnes nullo Nobilium, populariumve discrimine aggregatae fuerunt; translatis Nobilibus in familias populares, et vicissim. Qua sapienti confusione extingui cum appellationibus odia quoque factionum haut vane augurabantur. <note><hi rend='italic'>Guicciardin. 19 hist.</hi></note> In eundem finem Venetiis vetitum est, veteres et novos Nobiles discriminari. Sed hoc casu illa praecipue cautio tenenda est, ne Princeps affectu in hanc illamve partem perrumpatur: sed ut nullis
<pb id='s069' n='69'/>
discordiis imbutus pari in omnes studio agat. <note><hi rend='italic'>Tacit. hic.</hi></note> Mediolanenses imperii Gallici statim taeduit, cum Jo. Jacobus Trivultius, Guelphorum caput, a Rege praefectus Gibellinis se iniquum praebuit. <note><hi rend='italic'>Guicciard. 4. hist.</hi></note> Margaritha Henrici VI. Angliae Regis uxor cum inter Somerseti et Varvici Duces mediam, et neutri addictam se gerere posset, imo deberet; illius partes secuta seque et maritum pessumdedit. <note><hi rend='italic'>Polydor. Vergil. 23 hist. Angl. Comin. 6. Comment. 13.</hi></note> Fridericus Aenobarbus Imperator bellantibus inter se Germaniae Proceribus nulla arma interposuit; sed praecepto, nc bello decertarent, se causam ex aeqvo cogniturum promisit. <note><hi rend='italic'>Possevin. 2. hist. Mant.</hi></note> Cujus moris plura aliorum quoque Impp. exempla in historia Germanica occurrunt. Et de armis ac bello illud in universum tenendum est, contra factiones, quae duarum aut trium civitatum quietem turbant, utiliter adhiberi, postquam mitiora non proficiunt. Quomodo cohortis praetoriae terrore et paucorum supplicio Puteolanorum
<pb id='s070' n='70'/>
dissidia sustulerunt Scriboniani fratres. <note><hi rend='italic'>Tacit. 13. annal. 48.</hi></note> et discordes Campanos, magis inter semet, quam contumaciâ in Principem; Lucius Baslus cum expedito equite missus composuit. <note><hi rend='italic'>Tacit. 4. hist. 3.</hi></note> At ubi non una aut altera civitas divisa, sed totum regnum in partes discessit; illis profecto artibus, qvas hîc notamus, malo obviandum est, neque armis imprudenter attentandum, quod obtineri nequeat.</p>
<p>Qvod si una ex duabus factionibus Regiam auctoritatem vel apertâ petulantiâ lacessat, vel occultâ fraude subruere tentet; alteri Princeps se ducem ac caput praebere, et perfidiam si aliter nequit, armis ulcisci debet. In quo Henricum III Galliae Regem peccasse illi arbitrantur, qvi Henricum Navarrum et Religionarios fidos Regi, ideoque maturius, societatem cum illis contra Guisium ac Ligistas jungendam fuisse pronunciant. <note><hi rend='italic'>v. Forstn. Omiss. ad verba: Ferrum parabant, ni miles Nonanus etc.</hi></note></p>
<p>Postremo, ubi utraque factio noon in se
<pb id='s071' n='71'/>
tantum saeva in Principem qvoqve infestum animum gerit (qvod de Ligistis juxta ac Religionariis sub Henrico III. plurimi credebant) tunc sane neqve solus armis cohercere potest universos; qvae nulla Principis esse possunt, factionibus auctorata; neqve uni partium nomen dare debet, misceri civium dissidiis, facere se satellitem alienae ambitionis, ministrum suae miseriae, et instrumentum ruituri regni. Neque enim tali rerum statu pecunia superest, belli nervus: et deest obseqvium subditorum, favore partium aut metu corruptum: deficit fides ministrorum, factiosis plerunqve sangvine, aut affinitate innexorum, obnoxiorumve illorum beneficiis. Qvid igitur faciet istô rerum articulô Princeps? nec ipse, qvod modo dixi, arma capiet; et si poterit, ea furentibus extorqvebit, aut saltem ita tomperabit, ne alterâ factionum superatâ altera nocentior et sine aemulo insaniat. Factiones turbis et inter arma
<pb id='s072' n='72'/>
invalescunt. Pace exarmantur. quippe in turbas et discordias pessimo cuique plurima vis, pax et quies bonis artibus indigent. <note><hi rend='italic'>Tacit. 4. hist. 1.</hi></note> Cum factiosi armis et bellô colliduntur, Princeps victori in praedam cedit. Bellum nutrit augetque rebellium vires: pax odiorum feritatem mitigat. In bello quotidie factionibus accedunt, quibus conscientia criminum, aut aeris alieni magnitudo novandi necessitatem imponit: et accrescit pertinacia etiam illis, qui dubitantes ac prope inviti videbant magis quam faciebant subverecunda scelerum initia. Contra pace ac quiete extinguitur odiorum flamma, cessant venti, residunt fluctus, sistitur armorum cursus, diffluunt vetustate et incuria, quibus diffidentia vel gignitur, vel nutritur, oppidorum ac castellorum munimenta; dissiliunt federa, ac dissipantur, quibus nulla praeterquam in turbido spes; et sublatis, qui discordiis civilibus innutriti fuerant, nova suboles succrescit,
<pb id='s073' n='73'/>
insolens turbarum ignara scelerum ad legum et obsequii amorem composita. Illa praeterea ratio pacem bello praefert, quod aerarium belli impendiis exhaustum, non nisi pace partâ repleri poterit. Quod si pacem rebellium contumacia excludet; quod aperte non poterit, per cuniculos aggredietur Princeps; et, quod supra dixi, operam dabit, ne unâ factio, sublatâ aemulâ, sola regnet. Quomodo Catharina Medicaea, Galliae Regina Condaeo et Guisio, Colignio et Cardinali Lotharingo media, neutram factionem eousque doprimi volebat, ut ipsa in alterius potestate esse cogeretur. Quâ prudentiâ consecuta est, ut imperium mutuo aemulatu atque invidiâ permitterent feminae, et externae, quod alter alteri minime concessissent: <note><hi rend='italic'>Henr. Davila 2. hist.</hi></note> Hodie quoque Religionarios uti nunquam cum Hispanicâ factione quae in Gallia nunquam emorietur, coalituros, conservare necessariam prudentiam multi arbitrantur.
<pb id='s074' n='74'/>
Matris Catharinae consiliis insistens Henric. III. Rex illorum aciem ita disponebat. Quia bellum, quod rebus suis minimc conducere noverat, subitâ pace mutare non licebat; continuare quidem illud voluit: sed conatu debili, frigidoque, et qui ad summam rei nihil faceret: inde arreptâ prima pacis occasione extorquere partibus arma, et adimere vim nocendi. Postquam parta his consiliis pax esset; animus erat, ignaviam et incuriam fingere, et modo monachorum pietatem sacris exercitationibus exprimere, modo aulicarum deliciarum delinimentis immergi: quo ista desidiae imagine factiosorum solertiam falleret. Porro cogitabat in lucem producere, atque ad praecipuas digmitates extollere homines ingenio sagaci et ad omnia promptô; sed qui praeter Regem nemini quicquam deberent: quibus deinde maximorum operum ministeria tuto concrederet. Hoc modo spcrabat temporis, et occasionum,
<pb id='s075' n='75'/>
etiam pecuniae beneficiô, honoribus, officiis, dignitatib. sociis, auctoritate deniqve ac viribus exui posse, quibus bellô apertô impar erat. His consiliis, effectui mandandis Henricus Principi Delphinomompenserii filio, cui plus ardoris ac vehementiae inerat, qvam vellet, Rogerium Bellegar dium substituit, remissioris ingenii virum, et qui Danvillae, hostium duci, non adversus habebatur. Mompenserio, acriter Hugonotis instanti, praecipuum exercitus robur subtraxit, tanquam ad arcendos Campaniae ingressu exteros necessarium. Henrico Guisio, catholicae partis et factionum primario incentori Armannum Bizonum, belli veterem, sed Hugonotis secreto faventem, collegam et custodem addidit. Praeterea, quo pecuniae publicae et praemiorum dispensationemperniciosô errore ad alios delapsam ad se solum retraheret; parandae benevolentiae, quam Regi debitam potentes in Aulâ suffurabantur, instrumentum: statuit, ne Quaestores alii, quam sibi accepti et
<pb id='s076' n='76'/>
expensi rationem redderent: et ne praeter apocham Regis manu subscriptam quicquam ultra Rationales requirerent: praeterea, ut qui sacerdotia, magistratus, procurationes, aliave praemia ambirent, libellos supplices, quos a clientib susceptos Proceres Regi commendare solebant, ipsi offerrent; nemini alii beneficium debituri. <note><hi rend='italic'>Davila.</hi> 6. <hi rend='italic'>et</hi> 7 <hi rend='italic'>hist.</hi></note> Sed majus erat malum, quam ut remediis cederet: et reductae Pacis gloriam successori Henrico IV. fata destinaverant.</p>
<pb id='s077' n='77'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.35' n='35' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Saepius vinolentiam ac libidines, grata barbaris usurpans.]</hi></head>
<p>Iis quae ad tertium
<pb id='s078' n='78'/>
<note><hi rend='italic'>Adverb. Copiaque et affluentia luxu propior etc.</hi></note> Annal. Et primo omissor. <note><hi rend='italic'>Ad verb. Quia plerumque ad concilianda vulgi studia etc.</hi></note> ad hunc locum pertinentia annotavi, addenda sunt, quae de Hadriano Spartianus. <note><hi rend='italic'>Hadrian.</hi></note> et de Alexandro Farnesio Parmae Duce inter Gallos Gallicis moribus vivente Henricus Davila <note><hi rend='italic'>lib.</hi> 11. <hi rend='italic'>histor.</hi></note> tradunt.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.36' n='36' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Adimi veterem Germaniae libertatem, et Romanas opes insurgere.]</hi></head>
<p>Libertatem vocant, qui nullis legibus teneri volunt, licentiamque factionum ut jus. et fas sibi vindicant. Alterum, quod hîc notandum est, paradoxi instar, potentiam tum maxime in praecipiti stare, cum ad summum pervenit: et nunquam minus secure agere Principes, quam cum maxime potentes sunt. Nimirum auctu imperii augetur
<pb id='s079' n='79'/>
metus et invidia minus valentium. A metu et invidia transitur ad coitiones, et federa pro communi salute tuenda, haut raro ad bella. Ita ipsa sibi magnitudo obstat ad majora incrementa. Dum modicae essent Hispanorum res; virtuti et fortunae illorum cuncta pervia videbantur. Postquam Carolus V. Caesar et Philippus Rex enormi potentiâ, et pari ambitione Europae imperio imminere crediti sunt; expressis plurium federibus, et tacitâ omnium conventione id actum fuit, <hi rend='italic'>ne ultra Hispanus progrederetur.</hi> Rarae igitur prudentiae est, modum et limitem ambitioni ponere, sistere cupidinem, et firmare potius sibi quaesita pace, quam bella ex bellis serendo novis incrementis inhiare. In quem sensum egregia extat oratio Marchionis Trivisani, Senatoris Veneti apud Franciscum Guicciardinum IV. histor. <note><hi rend='italic'>Adde quae notabimus ad. 15. Annal. 1. et quae olim dicta ad VI. annal. verb. Consiliis et astures externas moliri etc.</hi></note></p>
<pb id='s080' n='80'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.37' n='37' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Infectum alimonio, servitiô, cultu, omnibus externis]</hi></head>
<p>vide nostra ad initium secundi Annalium.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.38' n='38' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Falso libertatis vocabulum obtendi ab iis, qui privatim degeneres, in publicum exitiosi nihil spei nisi per discordias habeant.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XVII.</hi></note> Nemo enim sibi alienum servitium, et dominationem concupivit, ut non libertatem et speciosa nomina praetexeret. <note><hi rend='italic'>Tac. 4. hist. 73.</hi></note> Quale sunt Bonum publicum, cujus obtentu nefaria Ludovico XI. Galliae Regi arma inferebant Procerum praecipui. <note><hi rend='italic'>Comin.</hi></note> Et hodie nulla adeo scelesta cupiditas est, quae turpitudinem suam Religionis colore non velet. Universum factionis et factiosorum genium nunquam non larvatum detexit egregie atque in lucem protraxit in Argenide Joannes Barclaius: cui jungere licet, quae ego olim scripsi ad tertium Annal. <note><hi rend='italic'>Verb. ob magnitudinem aeris alieni etc.</hi></note> et quae apud
<pb id='s081' n='81'/>
Henricum Davilam extant XIII. historiae. <note><hi rend='italic'>pag. 846.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.39' n='39' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Secundâ fortunâ ad superbiam prolapsus.]</hi></head>
<p>vide quae ad hunc librum supra annotata fuerunt. <note><hi rend='italic'>ad cap. X.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.40' n='40' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Pulsusque ac rursus Longobardorum opibus refectus, per laeta, per adversa res cheruscas afflictabat.]</hi></head>
<p>Reges mobilitate vulgi expulsi, resumptâ per arma dominatione. fugas civium, urbium eversiones, fratrum, conjugum, parentum neces, aliaque solita victoribus licentius patrant. <note><hi rend='italic'>Tac. 5. hist. 8.</hi></note> Et belli civilis victoriam, aut conjurationem detectam plerunque saeva pax, quaestiones, supplicia, sector ac hasta sequuntur. <note><hi rend='italic'>Amm. Marcellin. 16.</hi></note> Plena exemplorum historia est, sed prae caeteris Anglica, ex qua sui temporis aliqua
<pb id='s082' n='82'/>
transcripsit in Commentaria Cominaeus. <note><hi rend='italic'>lib. 5. in fi.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.41' n='41' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Per laeta, per adversa res Cheruscas adflictabat.]</hi></head>
<p>Ita sapientissima Numinis dispensatio delicta Principum civium contumacia punit, et horum peccata Principum saevitia aut ignavia castigat. Sunt alter alteri flagellum, et crux. <note><hi rend='italic'>v. Besold. de Repub. cur. cap. 4. sect. 6.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.42' n='42' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Non ignarus, dites et imbelles esse.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XVIII.</hi></note> Longa pax, molle coelum, pingue solum et multiplici fertilitate beatum uti opum affluentia cultores beat; ita segnitia cum otio intrat: <note><hi rend='italic'>Tac. agric. 11.</hi></note> neque segnitia tantum et imbellia, sed luxus quoque et quae aliae imperiorum pestes sunt. Inde de Gallo-Graecis in Asia degentibus Cn. Manlius Valso, virtutem patriam jam olim cum nomine perdidisse dixit.
<pb id='s083' n='83'/>
Gallo-Graecos vocari eo modo, quô Androgyni quidam nascuntur injuriâ naturae, utriusque sexus vitia in uno corpore commiscentis. Hoc nimirum Asiae ingenium esse, quos viros accepit, se miviros facere. Plerunque homines patriae respondere: et sub tam blando coelo corpora et animos emolliri. At virtutem nunquam delicate habitare; et fere inter voluptates emori. <note><hi rend='italic'>Brunner. 3. Annal Bojor. ex Livio.</hi></note></p>
<p>Antonius Possevinus Medicus in prudentissima de Gonzagis Principibus historia <note><hi rend='italic'>Lib. VI.</hi></note> causam reddens, ob quam, auctâ postmodum Mantuanorum Ducum potentia, minus virium, quam apud veteres Marchiones, videatur; exercitô per bella seculô incolas omnes cum civilibus artibus militiam imbibisse ait: festinatis expeditionibus defunctos, ubi ad sua reverterant, domestica curasse; tanquam abituros: feminas
<pb id='s084' n='84'/>
agros coluisse, officinas servasse emisse vendidisseque; procul agente virô, filiisque bello desudantibus. Principes ipsos, quas nunc aedificationibus, jocis, cultui opes insumunt, comparandis armis, impedimentis, amicitiis, munimentis impendisse. Secutam pacem dolicias invexisse, non nisi longô bello cessuras. Postquam igitur Principes longâ pace, ac prosperitate usi impiâ oblivione ad Deum tantorum bonorum auctorem minime respiciunt; Deus castigandae ingratitudini bella, aliaque mala immittit. Sic fere peslundata maxima regna, ubi satictate gloriae ad summum provecta, abstinere exercitiô armorum, immergi voluptatibus, curas graviores omittere pacem appellant. Inde opes et luxum magnarum urbium populorumque ruinam praecedere exemplo Burgundiorum docet primo Commentariorum Philippus Cominaeus.</p>
<p><hi rend='italic'>Legiones operum et laboris ignaras veterem</hi>
<pb id='s085' n='85'/>
<hi rend='italic'>ad morem reduxit etc.]</hi>
Severitatem Corbulonis, Tacito hoc loco notatam epressit, aut superavit Albertus Valenstenius, Fridlandiae et tandem Mechlemburgi Dux. Praeter infinita, quae fama vulgavit ad stuporem composita, Galeatius Gualdus, qui in exercitu illius et familia vixit, in historia scripsit, hominem a cubiculis, qui contra quam jusserat, ipsum somnô excitaverat suspendiô necatum: atque equitem sine ocreis deambulantem cum ignominia exauctoratum fuisse. Ingentibus praemiis, et atrocibus suppliciis rexisse maximos exercitus: et uti dona nunquam infra mille scutatos, ita poenas nunquam aut raro citra mortem constitisse. <note><hi rend='italic'>3. Histor. adde nostra ad 13. Annal. 35.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.43' n='43' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Intentumque et magnis delictis inexorabilem scias, cui tantum asperitatis etiam adversus levia credebatur.]</hi></head>
<p>Valenstenius, quem modo memoravi, ridebat pietatem
<pb id='s086' n='86'/>
saevitiam morum suorum incusantium, sola severitate poenarum a maleficio contineri militares animos asserens, et a committendis majoribus absterreri, qui minoribus parata supplicia scirent. <note><hi rend='italic'>Galeat. Guald. 3. hist.</hi></note> Sed aliam esse Principum ac magistratuum, aliam militiae ducum rationem; neque eodem modo in pace cives, quomodo in bello milites regi egregie, ut pleraque alia docuit Trajanus Boccalinus. <note><hi rend='italic'>Par. 2. ragguagl. 63.</hi></note> Principum enim ac magistratus est, agere medium, plurima dissimulantis, aliqua inhibontis, <note><hi rend='italic'>Vellei. Paterc. 2. hist. 114.</hi></note> omnia scire, non omnia exequi: parvis peccatis veniam, magnis severitatem commodare: nec poenâ semper, sed saepius poenitentiâ contentum esse: <note><hi rend='italic'>Tac Agric.</hi></note> ignoscendi quaerere causas, non puniendi occasiones. <note><hi rend='italic'>Amm. Marcell. 19. hist.</hi></note></p>
<pb id='s087' n='87'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.44' n='44' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ac ne jussa exuerent; praesidium immunivit.]</hi></head>
<p>In munimentis plusne periculi sit, an securitatis, contrariis civilis scientiae doctorum <note><hi rend='italic'>Machiavell.</hi> 2. <hi rend='italic'>discurs.</hi> 24. <hi rend='italic'>Amirat.</hi> 19 <hi rend='italic'>disc.</hi> 4.</note> dissertationibus ventilatur. Illud extra controversiam verum est, plures diversis locis extructas munitiones non tencri, nisi a maximae potentiae principib. Extat egregia consultatio de Casalis arce struenda apud A. Possevinum octavô historiae Mantuanae: quam arcanis monitis insignem huc transcribere operae precium est. Disserebat Comes Savorgnanus, Mantuanas vires longius abesse, quam ut Monferrati necessitatibus praesto forent. Populum recenti imperio in assuetum nondum in fidum obsequium coaluisse. Provinciam Hispano, Sabaudio, Genuensibus mediam, nudamque cujusque libidini exponi; nec nisi firmiori praesidio vallatam adversus tot avidos teneri posse. Civitatem Casalensem ac castellum invalidiora, quam ut primam utcunqve
<pb id='s088' n='88'/>
oppugnationem perferant. Caetera in aperto esse, et occupanti parata. Nec aliter securam possessionem contingere, quam si munimento insuperabili circumpositi hostes arceantur. Struendam proinde arcem, quae suos et exteros in officio teneat. Tullius Petrozanus contra. Fortissimam arcem, et quae servandae universae provinciae susficiat, hac rerum condicione ponere, neqve decus, neqve prudentiam, nec utilitatem habet. Munitiones validas tenui potentiae non convenire, satis superqve Mediolani ac Urbini Duces et experimento et ratione didicisse: seu qvod servari propriis viribus neqveant, seu qvod majorem pecuniam exigant, qvam a Principe minori impendi conducat. Sed haec, inqvit, missa facio: et qvod in genere dicitur, in nostram causam contraho. Sabaudius scil. timetur. Hunc tamen Gallo gravi injuriâ recens cognitum, et Hispano ob Mediolanum invisum facile despexeris. Id
<pb id='s089' n='89'/>
tantum obstinate procurandum, utamorem Regum habeas; possisqve vel opinione solâ tutelae, securus tegere. Quod an publice vel occulte procurandum? Regesne ipsi tacita an velut muta officia aestiment? professionem an secretum ament? liceatque eadem impunitate ntrumque spe irretire? et quâ viâ singulis satisfiat, non semel aperui. Quod Caesaris decreto habes, Caesares qvoqve ratum volent. Et quando nemo potentiorum succurrat, tuaete vires et congestae a parente pecuniae securum et retinendae possessioni validum reddent. Non enim ea Monferrati tenuitas est, ut suos fines tueri nequeat; infensi Sabaudio enim unâ causâ, sed praecipue quia vicinum habent. Populi fidem carpere iniquum censeo: Siquidem tot annos experta constantia certum animum ostendit. Et impositum civitati praesidium concutere fidem potest, eo ipsô, qvod diffidatur. Sed esto Arx munitissima educatur,
<pb id='s090' n='90'/>
quaevis, quae exteris juxta terrori sit: quid hoc insaniae, aut multis hominum millibus assidue servandam, paucissimis tradere: aut si justo praesidio firmanda sit, ingentem redituum summam vano timori insumere? Descripto munimento non quingenti, sed duo millia in pace vix susfecerint; in bello ne sex quidem, praecipuis provinciae vectigalibus hauriendis. Et his quidem incommodis servanda est, nec minoribus statuenda. Exhauriendum aerarium, tributis onerandae provinciae, cives ac rustici assiduo opere fatigandi hinc alienatio: et cum tutela e muris quaeratur, ab incolis periculum properatur. Quanto securiori praesidiô pecunias et labores tuorum in securitatem quam aedificationes impendis? ubi ad summum deductum munimentum fuerit, commeatu, tormentis bellicis, armisque instruendum. Sed quâvi auri, quibus opibus universa parabuntur? Et metuo, ne, ubi perfectionem decusque
<pb id='s091' n='91'/>
acceperit, tutoribus Regibus plus quam velis, placeat; alter specie protectionis, simulatâ formidine alter repetat; seseque utrique curatores non appellati offerant, etiam obtrudant. Vereor, ne, quae pace servari vix poterit, bello concedenda sit, etiam inter aemulos pro hoste illum censendum, cui statim non tradatur. Jam vero non istorum temporum condicio magis quam futurorum angit. Quanquam enim suscepti consilii vanitas posteris quam tibi ipsi manifestior futura nullus erit tamen remedio locus; quod Regum alteri concedi, non sine metu provinciae, nec dirui nisi cum debilitatis creditae notâ possit. Servanda proinde quamvis ingenti dispendio erit, ubi semel fuerit inchoata. Si amitti contigerit, aut Reges habebunt, aut Sabaudius. Illi tua cum gratiarum actione possidebunt: hic majores vicinio vires habet, quam ut tuo nixu redimatur. Monferratum nisi Regis praevalidi arbitrio
<pb id='s092' n='92'/>
tuum esse potest. Nec ille laborem irritum diu volet, sed Arcem precium amicitiae requiret, etc. Docuit exitus bene Tullium et sapienter censuisse.</p>
<p>Similis illorum Principum intemperies est, qvi majoribus tormentis fundendis, pulvere intrato aliisqve belli instrumentis cumulandis omnem modum, suasque ipsi vires excedentes, alienam cupiditatem irritant magis, quam propellunt. Hippolytus a Collibus ab Electore Palatino ad Saxonem Septemvirum legatus, cum armamentarium Dresdense vidisset, prudenti aenigmate vanitatem rei coarguit, Principem suum tali armorum paratu minime qvidem instructum dicens: at ipsius jussu nuper Fuggaros ingentem Cythararum numerum in usum aulae Heidelbergensis coemisse. Statim autem apparuisse, male collocatam pecuniam; non repertis universâ Germaniâ Cytharaedis, qvi tot cytharis pulsandis sufficerent. <note><hi rend='italic'>Zincrevius apophtegm.</hi></note></p>
<pb id='s093' n='93'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.45' n='45' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nec irritae aut degeneres insidiae fuere adversus transfugam et violatorem fidei.]</hi></head>
<p>Hoc judicium e laxa segnioris seculi censurâ est, qvâ licitari hostium capita inter concessas belli artes censetur. Veteres Romani Pyrrho Regi hosti armato, exercitum in Italia habenti, ut a veneno caveret, praedixerunt: posteriores legatum consularem T. Qvintium Flaminium qvi auctor esset Prusiae, Regi Bythyniae, per scelus occidendi Hannibalis hospitis, miserunt. Qvam morum mutationem Liv. <note><hi rend='italic'>Dec.</hi> 3. <hi rend='italic'>lib.</hi> 9. <hi rend='italic'>Plutarch. Flamin.</hi></note> observat. Antiqvorum morum generositatem amplexus est Tiberius Imp. qvi Adgandestrio Cattorum Principi, Arminii necem promittenti, si venenum mitteretur, respondit; non fraude, neqve occultis, sed palam et armatum populum Rom. hostes suos ulcisci. <note><hi rend='italic'>Tac.</hi> 2. <hi rend='italic'>annal.</hi> 88.</note> Et superiori seculo Catharina Medicaea Galliae
<pb id='s094' n='94'/>
Regina centurionem operam suam ad occidendum Andelotum Gasparis Colignii fratrem offerentem vinculis ligatum ad Andelotum remisit puniendum. <note><hi rend='italic'>Henr. Dauila.</hi> 3. <hi rend='italic'>hist.</hi></note> Ludovicus Zuccolus in Meditationib. politicis et moralibus <note><hi rend='italic'>Considerat.</hi> 13.</note> insidias non omnes improbat, saltem illas, quas hostium manus exequuntur; Sed illas tantum, quae domesticorum, civiumque animos in scelus impellunt. Quâ ratione Mutii Scaevolae et Judithae facinus idem Zuccolus <note><hi rend='italic'>Dict. loc.</hi></note> Scipio Amiratus <note>2. <hi rend='italic'>discurs.</hi> 13.</note> et Arnoldus Clapmarius <note>5 <hi rend='italic'>de arcan.</hi> 7.</note> defendunt.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.46' n='46' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Caede ejus motae Chaucorum mentes.]</hi></head>
<p>Facile est, militarem seditionem, aut unius civitatis motum, sublatis seditionis
<pb id='s095' n='95'/>
authoribus <note><hi rend='italic'>Tacit.</hi> 1. <hi rend='italic'>ann.</hi> 29.</note> componere: neque isto casu promptius gliscentis discordiae remedium est, quam si unus alterve maxime prompti subvertantur. <note><hi rend='italic'>Tacit</hi> 4. <hi rend='italic'>annal.</hi> 17.</note> Nihil enimausura est plebs, principib. amotis. <note><hi rend='italic'>Tacit.</hi> 1. <hi rend='italic'>annal.</hi> 55.</note> At cum totae provinciae nutant, illorum, qui in populi animis regnant, suppliciô exasperatur magis quam reprimitur malum. Speciosa magis quam consulta erat Procerum Hispanorum oratio, quâ Philippo II. Regi suadebant; aliquot ex proceribus Belgis cervices praecideret. Horum exemplô admoneri reliquos, quid Rex possit: ne impune discant illudere principi, et in publicam pacem peccare; assuescantque horrere hos motus, tam magnis expiatos exemplis. Neque ullum inde paci periculum; quando poena ad paucos, indignatio ad infirmos pertingeret. Vulgus enim nullâ saevitiâ irritatum, timidum et secors, crediturum, proceres meruisse hoc ipsum, quod paterentur: cum contra, pari ultiono utrumque ordinem provocando, nobilitas populum inventura sit, quem ducat
<pb id='s096' n='96'/>
in Regem. Populus vero duces, qvos in bellum seqvatur. <note><hi rend='italic'>Nicol Burgund.</hi> 3. <hi rend='italic'>hist. Belg.</hi></note> Huic simile est, qvod Alfonsus Cortus et Abbas Delbenus Henrico III. Galliae Regi suaserunt, Guisium ad se ventitantem in cubiculo regio trucidaret, addita e sacris literis sententia: percutiam pastorem, et dispergentur oves. <note><hi rend='italic'>Henr. Dauil.</hi> 9. <hi rend='italic'>hist.</hi></note> Verum neque Egmondani ac Hornani suppliciô Belgarum, neqve Gvisii ac Colignii caede Gallorum factiones conqvieverunt. Qvomodo Gannasci etiam caede motas Chaucorum mentes Tacitus hoc loco, et Stachaonis suppliciô ad rebellionem impulsos Austurianos Ammianus Marcellinus <note><hi rend='italic'>Amm. Marcellin.</hi> 28. <hi rend='italic'>hist.</hi></note> et alibi Tacitus <note><hi rend='italic'>Tacit.</hi> 1. <hi rend='italic'>histor.</hi> 59.</note> Julium Civilem a Vitellio periculo exemptum scribit; praepotentem inter Batavos: ne supplico ejus ferox gens alienaretur. <note><hi rend='italic'>v. Nostra ad</hi> 1. <hi rend='italic'>Annal. pag.</hi> 53. <hi rend='italic'>Boccalin. cent.</hi> 2. <hi rend='italic'>c.</hi> 44. <hi rend='italic'>et cap.</hi> 51. <hi rend='italic'>Machiavell.</hi> 3. <hi rend='italic'>discurs.</hi> 6. <hi rend='italic'>circa fin.</hi></note> Nimirum in istis Italorum proverbio <note><hi rend='italic'>Quod perpetuo in ore habebat Catharina Galliae Regina.</hi></note> locus est; non nisi velata facie crabrones irritandos.</p>
<pb id='s097' n='97'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.47' n='47' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Corbulo semina rebellionis praebebat.]</hi></head>
<p>Anceps et aleae plenum est, injuriis irritare libertate ferocientes populos: quô arma et rebellionem induentibus tanquam meritis eripiantur, quibus insolescebant, immunitates. Quo sensu acrius servitium iterum victis Tacitus, <note><hi rend='italic'>Tacit.</hi> 3. <hi rend='italic'>ann.</hi> 45.</note> dixit. Successit ars ista Hispanis in Aragonia: <note><hi rend='italic'>v. Forstn. ad</hi> 2. <hi rend='italic'>Annal. verb. cunctaque ejus facta, cum prohibere posset, scire malebat. p.</hi> 302.</note> contra nuper vertit in Catalanis <note><hi rend='italic'>vide Octav. Sir. par.</hi> 1. <hi rend='italic'>hist. pag.</hi> 93.</note></p>
<pb id='s098' n='98'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.48' n='48' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Formidolosum paci virum insignem, et ignavo principi praegnantem.]</hi></head>
<p>Etiam non ignavo Principi, morae, et lentitudo, ducis et trahendi bellum artes non semper placere poslunt. Est enim aulicae calliditatis pars, necessarium se suamque, pace aut bellô, operam Principi reddere: iisque patronum negociorum labyrinthis implicare, unde sine Ministri ductu, tanquam Ariadnes filo exire nequeat: semina rebellionis praebere, bella ex bellis serere validarum urbium arciumve obsidiô implicare, occasiones, quibus confici bellum posset, omittere. Quomodo de Dillio Vocula Tacitus <note>4. <hi rend='italic'>hist</hi> 35.</note> ait, corruptâ toties victoriâ non falso suspectum fuisse, <hi rend='italic'>bellum malle.</hi> Et Armandus Bironus Carolo filio, Lauream laureae aggerenti, atque praecipitanti bellum dixisse fertur; lentius agerot,
<pb id='s099' n='99'/>
plusque emolumenti in bello quam in victoria sciret. Secus agentibus, ad olera domi plantanda redeundum fore. Isto ingenio Bernardum quo que Claravillium Erycius Puteanus in historia Medicaea <note><hi rend='italic'>lib</hi> 1.</note> designat. Huic incommodo vitando Othomani Imperatores sapientissimô consiliô exercitus primis Bassarum, quos Vezirios vocant, committant: quibus summâ in Aulâ auctoritate ac potentiâ pollentibus, nihil potius est, quam cito finem bello imponere: quô perfunctis reditus ad Principem, neque aliter, conceditur. <note><hi rend='italic'>Boccalin. cent. 2. c. 96. v. Forstn. Omiss. ad 4. annal. ad verb. Mox Tiberium variis artibus etc.</hi></note></p>
<p>Sed extra illum, quem modo notavi casum, semper verum est, formidolosum paci virum insignem, et ignavo Principi praegravem. Quippe ingrata temporibus militaris gloria, quibus sinistra erga eminentes interpretatio, nec minus periculum ex magna fama, quam ex mala. <note><hi rend='italic'>Tac. Agric. 5. vid. Did. Savedr. Symb</hi> 10.</note> Domitiano id maxime formidolosum erat, privati hominis,
<pb id='s100' n='100'/>
Cn. Agricolae nomen supra principis attolli <note><hi rend='italic'>Tac. Agric.</hi> 39.</note> Sauli Hebraeorum Regi Davidis generi gloriam bellô partam suspectam fuisse sacra historia tradit. <note>I. <hi rend='italic'>Reg.</hi> 18.</note> Corbulonem eam ob causam a Nerone occisum Suetonii testimoniô <note><hi rend='italic'>Sueton. Ner.</hi></note> constat. Consalvum magnum Ferdinandus Rex ab exercitu abstractum ingloriam vitam duccre jussit. <note><hi rend='italic'>lov. Guicciardinus, alii.</hi></note> [Jov. Guicciardin. alii.] Jacobum Piccininum Braccianae militiae fortissimum Ducem, nullô aliô quam Virtutis crimine reum Ferdinandus Aragonius Neapolis Rex in carcere necavit. <note><hi rend='italic'>10. Simoneta dereb. gest. Fr. Sfort. lib. 31. Macchiavell. 9. hist. Flor. Comin. 7. Comment</hi> 11.</note></p>
<pb id='s101' n='101'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.49' n='49' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nihil aliud prolocutus, quam, beatos quondam duces Romanos! signum receptui dedit.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XX.</hi></note> Profecto liberam exercitus ductorem, neque malignis detrahontium interpretationib. obnoxium, adhaec formidine patroni, et fortuitorum belli solutum esse convenit. <note><hi rend='italic'>v. Machiav. 2. discurs. 33. Amirat. 15. disc. 6. Forstn. Not. ad 1. Annal. verb. nullis certis mandatis. etc.</hi></note> cum e longinquis praesertim terrarum spatiis consilia post res afferantur; <note><hi rend='italic'>Tacit. 3. histor.</hi> 8.</note> et dum Princeps aut Senatus consuluntur, rei gerendae occasiones praeterlabantur. Unde Fontanus Mediolani praefectus, mandatorum ab Aulâ securus jactare solebat, <hi rend='italic'>non posse absentes praesentia aestimare</hi> <note><hi rend='italic'>Petr. Sarp. historia belli Venet. cum Paulo V.</hi></note> Sed haec ex dominorum ingenio aestimanda sunt. Sunt enim qui severae antiquitatis aemulatione obsequium ministrorum cum damno, quam felicem inobedientiam malunt. Sunt quoque ministri, qui jussa Principis
<pb id='s102' n='102'/>
magis quam incerta eventuum metuentes <note><hi rend='italic'>Tac. 4. ann. 23. vide Balthasar Comitem Castilian. lib. 2. de Aulico.</hi></note> exequi quam interpretari mandata tutius ducunt. Quo pertinet Vincentii Pinelli domesticus mos, in remp. administrandam non imprudenter traducendus: de quo ita tradit in vita Pinelli Paulus Gualdus Patricius Vicetinus: Quic quid imperasset, ad ungvem factum volebat, ferebatque permoleste, si quid famuli aliqvando non ex praescripto actitassent. Nihil non componebat ipse, et qvidem meditatus, ad normam rationis, hanc abjici compendii vel sapientiae obtentu, pati haut poterat. Quô factô familiarium fastum, nimiosque spiritus obtundebat; spe fortunatioris eventus, consiliique, ut ipsi arbitrantur, praestantiâ ab imperatis discedentium; cum detrimento ac pernicie eorum, quae ipsorum fidei committuntur. Servis enim, ut ille ajebat, utilius est, parere, quam consilium afferre.</p>
</div3>
<pb id='s103' n='103'/>
<div3 id='FoNF.01.01.50' n='50' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Vt miles otium exueret,</hi> fossam produxit etc.]</head>
<p>Vide nostra ad primum Annal. <note><hi rend='italic'>verb. intermiser at solita munia. et ibi in Omiss.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.51' n='51' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Largitione amicorum.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XXI.</hi></note> Qvibus natalium decus, aut qualiscunque muneris praerogativa suffragatur, iis in notitiam pervenire Principis, sibique ipsis ad majores dignitates atque honores viam sternere non adeo difficile est. At quibus nulla nisi propria dos est, majorum imaginibus, et honorum initiô destituta; illis nisi casu qvodam <note><hi rend='italic'>v. Forstn. Omiss. verc. dubitare cogot fato et sorte nascendi etc.</hi></note> aut insigni facinore, aut alicujus ex Proceribus commendatione notitiam aut favorem Principis acquirere minime lilicet.
<pb id='s104' n='104'/>
Accidit tamen plerunque, ut horum quam illorum stabilior firmiorqve potentia sit: sive quod illi nobilitati suae cuncta deberi aestimantes nullis patroni gratiam meritis provocent; hi contra domini favorem, servandae potentiae necessarium omni studio ac industriâ demeroantur: Sive Principes quo que Naturae imitatione <hi rend='italic'>Generare</hi> et <hi rend='italic'>Corrumpere,</hi> extollere parva, altaque deprimere ament. Igitur domesticas amoliri angustias, et sascium dignitatem volentes respicere in factiosam clientelam transire oportet; ibique patronum omnib. officiis placare: <note><hi rend='italic'>v. l. Barcl. Apolog. Satyr. circa fin.</hi></note> humilibus ministeriis neque sordidis tamen altiora mereri: solicitâ nec perfunctoria promptitudine et artificiosâ ostentatione, quâ quis dote excellat, commendationem sibi parare. Quibusdam et muliebres amicitiae profuerunt. Jo. Mendoza, qui postea Inoyosae Marchio Mediolano nostra memoria a Rege praefectus fuit, Lermae Duci, et illius
<pb id='s105' n='105'/>
inprimis uxori se insinuavit; ministeriô et officiô assiduus, promptus, indefessus. Et grata marito reverentia studiumque erga uxorem fuit; more regiae Hispanicae: ubi assidere, occurrere, comitari, denique famulum se praecipuis matronis profiteri extra crimen et suspicionem est. Ejus obsequii assiduitate tantum apud utrumque conjugum favoris adeptus est, ut equitatus omnis per Hispanias Locum-tenens, mox Bellici Consilii Collega, ad extremum tormentorum bellicorum supremus praefectus renunciaretur. Quae ubi desideriis responderunt; acrius adhuc Mendoza institit servituti; comes domi, sectator in publicô, apud Aulam indivisus: ut nemo jam quaeri favorem sed officio debitum reddi crederet; haec aliaque obsequiorum, dum veram potentiam retineret, in vili habens. <note><hi rend='italic'>Ant. Possevin. hist. Monferrat.</hi></note></p>
<pb id='s106' n='106'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.52' n='52' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Adversus superiores tristi adulatione, arrogans minoribus, inter pares difficilis.]</hi></head>
<p>Vitia, magistratibus, provinciarumqve praesidibus, et qvi apud Principes gratia praevalent, plane fugienda; qvibus contrariae virtutes, gravitas, humanitas, facilitas substitui debent. Qvilocus, qvod in illo perniciose utplurimum peccetur, exactiore tractatu non indignus est. Nec tamen omnia, sed insigniora notasse sufficiet. Nam esse abstinentem, continere omnes cupiditates, juris aeqvabilem tenere rationem, et qvae alia morum doctrina praecipit, huc transferre, putidum esset, et ineptum. Majus operae praetium habent, qvae M. Cicero in Epistola ad Qvintum fratrem, Tacitus noster in vita Cn. Agricolae soceri, Tribonianns in Pandectis <note><hi rend='italic'>Tit. de offic. Procons. et de offic. praes.</hi></note> ex veterib. Jurisconsultis Trajan. Boccalinus in commentationib. politicis <note><hi rend='italic'>cent. 1. ragguagl</hi> 41.</note> et Franciscus Baconus sexto cap. operum moralium monuerunt. Ex qvibus, qvae hîc omittentur,
<pb id='s107' n='107'/>
supplenda erunt. Igitur inde incipiendum, ut novus provinciae praeses non segniter ad voluptatis titulum, magistratum et inscitiam referat; sed noscero provinciam, nosci provincialibus, discere a peritis, seqvi optimos; qvodque tempus alii per ostentationem, aut officiosas caeremonias terunt, ipse labori et negociis statim im pendere discat. Qvo pertinet, qvod Ulpianus Jc. lib. I. de officio Proconsulis <note><hi rend='italic'>l. 4. D. de offic. procons.</hi></note> monet, proconsulem, anteqvam fines provinciae sibi decretae ingrediatur, edictum debere de adventu suo mittere, continens commendationem aliquam sui, si qua ei familiaritas sit cum provincialib. vel conjunctio; etmaxime excusantis, ne publice vel privatim occurrant ei: esse n. congruens, utunusqvisqve in sua patria eum excipiat. Deinde certum habeat, primis actionibus amorem aut odium, reverentiam aut contemptum conciliari: et prout initia cedent, fore universa.</p>
<p>Porro, in nullo saepius impingitur, sed nunquam majori cum pernicie, qvam qvod novi provinciarum Rectores
<pb id='s108' n='108'/>
cerebrum novis inventis gravidum afferentes, novos mores, novos homines, nova instituta obtrudere provincialibus solent: quae frequentissima turbarum et dissensionum materia est. Quanto prudentius esset, relinquere populis a majoribus acceptas consuetudines. Magni enim faciunt provinciales, servari sibi suas praerogativas. <note><hi rend='italic'>Vlpian. d. l. 4.</hi></note> Inde regendis populis aptiores judicantur, qui tardiori ingenio, quietoque res, hominesque, quales repererunt, esse sinunt, quam qui omnia novandi cupidi res ho minesque ingenio suo, plerunque heteroclito violenter adoptant; eô saepe successu, ut a jurgiis veterem morem impugnantium propugnantiumque ad arma tandem et bellum provocetur. Cui consequens est, quod et experientiâ docemur, feliciorem illorum esse prudentiam, qui nulla eruditione, sola experientia res civiles edocti, quam qui e Platonis aut Mori doctrina civitatem condituri ad
<pb id='s109' n='109'/>
rempub. accedunt. In quibus imperitiane major sit, an arrogantia, merito dubites.</p>
<p>Ex eodem principio illud quoque deducitur, gravis ac lenti potius, quam prompti et acris laudem illi affectandam, qui populis rector a Principe datur; in illis praesertim negociis, in quib. bis peccare non licet, et ubi minus fecisse, quam nimis, minus periculi nabet.</p>
<p>Porro illud Rectori cavendum est, ne acria publicae administrationis initia sint, incuriosus finis. Nam qui nimio rigore et vehementiâ initia imperii sui insignire volunt, ii aut ad perpetuum severitatis tenorem suô et reipub. damnô imprudenter se obstringunt, aut cum levitatis et inconstantiae vituperiô ab austeritate ad subitam lenitatem transire, suosque ipsi mores pudendâ praevaricatione damnare coguntur.</p>
<p>Idem illorum error est, qui summe rigentem ac intensam primi anni diligentiam
<pb id='s110' n='110'/>
ac assiduitatem, paulatim remittere, mox in supinam negligentiam relaxare solent: qui, ut poetae boni, et actores industrii operam dare deberent, ut in extrema parte, et conclusione muneris quam diligentissimi, et ultimus annus imperii tanquam ultimus actus perfectissimus atqve ornatissimus fuisse videatur. Sed uti nimio rigore, ita nimiâ qvoqve facilitate saepe principes ipsi ac magistratus peccant. Vidi imbecilli et angusto homines animô, qui inconsultâ promittendi praecipitatione in magnas se difficultates conjecerunt; ut aut res maxime noxias facero cogerentur, aut cum fidei et existimationis jacturâ negare concessa.</p>
<p>Antecessoris acta pravâ aemulatione neqve carpat, neque rescindat: illius tamen egregie praveve gesta, qvaeqve illi prospera vel adversa contigerunt, tanqvam speculum habeat et exemplar, ad qvod se suasqve actiones componat.</p>
<pb id='s111' n='111'/>
<p>Ante omnia domum suam coherceat; libertos, servitia, et insolentissimam lictorum, accensorumqve nationem: ne justitiae obtentu, fastu, furtis ac rapinâ provincialibus graves sintineqve, quid plerunqve solet, admissionem ad dominum pretiô vendant. Deniqve haec opinio sit, non modo iis, qvi aliqvod acceperint, sed iis etiam qvi dederint, praefectum, si id cognoverit, inimicum futurum.</p>
<p>Facilem ad se aditum praebeat: pateant aures ejus querelis omnium: nullius inopia ac solitudo non modo nullô populari accessu ac tribunali, sed ne domô qvidem et cubiculô excludatur.</p>
<p>Temporibus sua negocia assignet, et negociis tempora:semel coepta perficiat; praecipua, et qvae moram non ferunt, ante alia: neqve confundat, qvae diversis temporibus peragi debent.</p>
<p>Tristitiam et arrogantiam exuat; ita
<pb id='s112' n='112'/>
attemperatis moribus, ut nec facilitas auctoritatem, nec severitas amorem diminuat. Acerbi, injucundi, minaces, cruces et patibula perpetuo crepantes, remigibus, quam civibus sociisve gubernandis aptiores sunt. <note><hi rend='italic'>vide Boccalin. cent. 1. c. 41. p. 130. et cap. 90. p. 302. et cent. 2. c. 81.</hi></note> Qualis Bechesinus Trino a Francisco Mantuae Duce impositus: qui odii securus, universos terrore ac minis perterrefaciens, quo dictis obsequentiores redderet, et imperio plus existimationis adjungeret, fastum et rigorem tanquam in inimicos induit; reverentiam disciplinae, et horem Principis appellans. Verum id apud nauseantes minus obedientiae, plus indignationis concivit. <note><hi rend='italic'>Possevin. hist. belli Monferrat.</hi></note></p>
<p>Humanum et comem se omnibus familiarem paucis praebere debet. Nam uti amorem mansuetudo morum, ita contemptum nimia familiaritas conciliat.</p>
<p>Iratus neque proloquatur qvicqvam, neque consilium ineat, neque aliquid
<pb id='s113' n='113'/>
statuat: sed rationis per iram a sede suâ exulantis reditum praestoletur.</p>
<p>Omne praesidis provinciae officium expletur <hi rend='italic'>Pacis, Panis, et Iustitiae</hi> curâ.</p>
<p>Publicae qvietis interdum, quam rigidae justitiae majorem rationem habeat: ideoque in potentium ac factiosorum litibus prudentiâ jurisdictionem temperet.</p>
<p>Ad hoc temperamentum pertinet quoque, omnia scire, non omnia exequi; parvis peccatis veniam, magnis severitatem commodare; non accendere intempestivis remediis delicta; nec poenâ semper, sed saepius poenitentiâ contentum esse. Cogitare, vitia fore donec homines. Mundum esse, in quo vivitur, non coelum; inter homines, non cum Geniis ac isthic tantundem esse vitiorum, quantum hominum.</p>
<p>In jure dicundo assiduus esto, gravis, intentus, severus et saepius misericors. Nullô favore aut odio perrumpatur.
<pb id='s114' n='114'/>
Cum advocatis disceptare indecorum judici: cujus proprium officium est, audire disceptantes, de causa cognoscere, litemqvo sententiâ definire.</p>
<p>Omnes lites cum provincialibus fugito: ac, si qvando cum privatis jure experiundum erit, forum ac jus concedito.</p>
<p>Potentium precibus delictorum, ac praecipue seditionum ac turbarum reos nunqvam concedito, majoribus turbis materiam daturos.</p>
<p>Controversias cum vicinarum provinciarum praefectis vitato: vel causâ et jure, nunqvam armis decidito.</p>
<p>Caveat, ne ruptae pacis cum vicino principe, ac coepti belli causa vel occasio ipsi imputari possit.</p>
<p>Minora negocia pro majorum delinimentis habeat; venationem qvoqve hortum, et studia. Choreas cum matronis ducere, aulae asseclas; aleâ et chartis ludere vernas et lixas magis decet.</p>
<p>Jura ac dignitatem officialium, qvi sub ipso militant, inviolata servet: decentiusqve
<pb id='s115' n='115'/>
esse sciat, suo auspiciô ac consilio dirigere negocia, qvam ipsum gerere.</p>
<p>In periculosis, et odio invidiaeque expositis negotiis, sive cum civibus, sive cum exteris ita se gerat, ut non se, sed Principem illorum auctorem omnes agnoscere possint. At si qvae ex animadversionibus ac repulsis timentur odia; ea in se transferre, objectuque sui Principem tegere ab invidia, illi beneficentiae materiam, illi gratiam seponere, prudentis ac fidelis ministri est.</p>
<p>In levioribus Principem interpellare, importuni et inepti est:in majorib. eundem praeterire, contemptus argumentum. Inogotae Marchionis, Mediolani non ita pridem Gubernatoris gratia in Aula Hispanica eam praecipue propter rationem fluctuavit, qvod Rex et Proceres, ad qvos provinciarum res omnes referri debent, silente illô, alienâ fere diligentia non summa solum, sed et infima didicissent. <note><hi rend='italic'>Idem Possevin. hist. Monf.</hi></note> Itaque leviora et minoris
<pb id='s116' n='116'/>
momenti negocia ipse pro captu, ardua nunquam inconsultô Principe Praefectus expediet. Etiam infelix, et sine successu obsequium excusationem habet, temeritatem sui consilii suô quisque periculô luit.</p>
<p>Praepotentium in Aulâ hominum amicitiam omni cultu, etiam donis retinere extra culpam est.</p>
<p>Parem se negociis, neque supra <note><hi rend='italic'>Tac. 6. annal. 39.</hi></note> monstret. Sunt enim Principes, qui in deligendis ministris uti vitia oderunt, ita nec eminentes virtutes sectantur. <note><hi rend='italic'>Tac. 1. ann. 80.</hi></note> Quam alicubi, <note><hi rend='italic'>cent. 1. raggu. 77.</hi></note> rationem Trajanus Boccalinus assignat, cur Principes neglectis praeclaris, sed arrogantibus, et, quod sequi inde necessum est, ingratis ingeniis plerunque ad illos, qui parum digni videntur, quique in sola erga patronum fide omnes suas opes, spesque sitas habent, gratiam et favorem omnem largissime derivent. Eandem ob causam Franciscum I. Galliae Regem postremis regni annis Annam
<pb id='s117' n='117'/>
Momorantium, summa olim et ardentissimâ apud se gratia, a negotiis et Aula semovisse tradit Henricus Dauila <note><hi rend='italic'>1. hist.</hi></note> tanquam intimos regis sensus, molestissima ingenii sagacitate exploraturum. Idem scribit <note><hi rend='italic'>8. hist.</hi></note> Ludovicum Gonzagam Nivernium Henrico III. Regi ingratum ideo fuisse, quod suam prudentiam, qua sane praepollebat singulari, cunctis negociis normam esse volebat. Et alibi, <note><hi rend='italic'>9. hist.</hi></note> eundem Henricum Pinartum, Brulartum, Villaregium, â Secretis, Chivernium, Nomophylacem, et Belleureum, summa omnes et exacta civilium rerum scientiâ eminentes simul dimisisse, inque illorum locum homines subrogasse, mediocri ingeniô, ac prope nullum reip. usum habentes, sed certissimae explorataeque erga se fidei.</p>
<p>Nunquam in suam famam gestis exultet: ad auctorem et Principem fortunam referat. Ita virtute in obsequendo, verecundia in praedicando extra invidiam, nec extra gloriamerit.</p>
<pb id='s118' n='118'/>
<p>Illas tutissimas ac maxime qvietas reputet provincias, qvarum habitato res mercimoniis ac agriculturae dediti Pace et Pane facile in officio continentur: contra fastidiô molestiisqve plenas quae turbulentâ Nobilitate freqventes omnem legum ac juris auctoritatem vi, ambitu, postremo pecunia perrumpunt. Claudo hunc locum egregio praecepto, qvod tametsi a Galba principibus praescriptum, etiam Magistratibus optime convenit: Utilissimus idem ac brevissimus bonarum malarumqve rerum delectus est cogitare, qvid aut volueris sub alio principe, aut nolueris. <note><hi rend='italic'>1. hist. 16.</hi></note></p>
</div3>
<pb id='s119' n='119'/>
<div3 id='FoNF.01.01.53' n='53' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Censuit spectaculum gladiatorium per omnes annos celebrandum pecuniâ eorum,</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XXII.</hi></note> qvi qvaesturam adipiscerentur: id est. adipisci volebant. Correxit pravam sententiam sub Nerone Senatus, ne designatis qvidam qvaestoribus edendi gladiatores necessitas esset. <note><hi rend='italic'>Tacit. 13. annal. 5. vide Lips. 1. Saturnal. 12.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.54' n='54' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ne aetas quidem distinguebatur, quin primâiuventâ Consulatum ac Dictaturam inirent.]</hi></head>
<p>Vide Machiavellum primo dissertationum ad Livium, capite sexagesimo: et Scipionem Amiratum libro XI. cap. V.</p>
</div3>
<pb id='s120' n='120'/>
<div3 id='FoNF.01.01.55' n='55' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Senatui, cui judicia tradiderat. Et quanquam equites judicia recuperavissent.</hi></head>
<p>Multa saepe in republic. mutantur, nullô fructu: quia morum difficillima mutatio est: et plerunque magis alii homines fiunt, quam alii mores. <note><hi rend='italic'>Tacit. 2. hist. 95.</hi></note> Magnam rem fecisse sibi C. Gracchus videbatur judiciis a Senatu, quem ambitûs, sordiumqve arguebat, ad Eq. Romanos translatis. At illi turpius etiam licentiusque poccabant. <note><hi rend='italic'>Appian. 1. civil.</hi></note> Liberâ olim Rep. summa potestas, et praecipuum reip. arbitrium penes illum civitatis ordinem erat, qui judicia exercebat. Hinc toties seditione aut armis certatum, cum Semproniis rogationibus equester ordo in possessione judiciorum locaretur, aut rursum Serviliae leges Senatui ea redderent <note><hi rend='italic'>Tacit. 12. ann. 60.</hi></note> Et C. Gracchus perlatâ lege de judiciis a Senatu ad Equites transferendis, haut falso dixit, actum jam de Senatus potentia. <note><hi rend='italic'>Apptan. 1. Civ.</hi></note> Alia rerum facies postea sub principibus fuit: qui belli et pacis, ac
<pb id='s121' n='121'/>
magistratuum creandorum causâ, comitiorum arbitrium sibi servantes, Senatum privatis causis judicandis occupabant. <note><hi rend='italic'>Tacit. 13. ann. 4.</hi></note> In Gallia quoque aliquoties <note><hi rend='italic'>vide Bodin. 3. de Rep. 1. Dauil. 3. hist.</hi></note> et nuperrime Reges Curiam Parisiensem a regni publicis negociis remotam juritantum dicundo vacare jusserunt.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.56' n='56' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Donec sententia Dolabellae velut venundaretur.]</hi></head>
<p>In turpissimam honorum et dignitatum nundinationem omnium extant invectivae: et plerunque Gallia hoc nomine vapulat. Attamen repererunt Jo. Barclajus <note><hi rend='italic'>Icon. animor. cap.</hi></note> et Isaacius Pontanus <note><hi rend='italic'>Itinerar. Narbon. p. 148.</hi></note> argumenta, quibus improbatum aliis morem defendere aut excusare aggressi sunt.</p>
<pb id='s122' n='122'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.57' n='57' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Primores Galliae, quae Comata appellatur, federa et civitatem Rom pridem assecuti.]</hi></head>
<p>Ita plerunque fieri solet, ut exteri initio non nisi in civitatem admitti, civiumque numero censeri petant: in qua postqvam opes et incrementa acquisiverunt, ab honoribus et imperiiis prohiberi injuriam reputant; adeoque votorum immodestiam saepe per turbas ac seditiones tuentur. Sed ad illam quaestionem, sitne exteris civitas danda, nec ne? sine distinctione responderi non potest. Sane hospitalitatis jura miseris afflictisque exhiberi non naturae tantum ac humanitatis, sed et Sanctissima Dei Optimi Maximi lex severissimis sanctionibus jubet. Sed hîc non de officiis uni alterive praebendis, sed de omnibus indistincte exteris in civilem societatem alliciendis agitur, non alienae
<pb id='s123' n='123'/>
miseriae sublevandae, sed magnitudini civitatis. Profecto nullâ re magis ac hominum frequentiâ opus est civitati, quae ad magnum imperium adspirat. Romani, durante Rep. a civitatis incunabulis, et a conditoris Romuli usque Asylo plerosque populos primo hostes, dein cives habuerunt. Insecutis temporibus Imperatores ipsi exteras nationes in solo Romano collocarunt. Hodie Turcae, et qui alii Reges impostoris Mahumeti superstitiones amplectuntur exteris omnibus recoptum apud se praebent liberrimum: ut Hieronymus Conestagius <note><hi rend='italic'>lib.</hi> 2. <hi rend='italic'>de conjunct. Portug. cum Castil.</hi></note> scripferit, Mauritaniae Regi contra Sebastianum Lusitaniae Regem pugnanti non minus decem millibus militum ex Hispaniis oriundorum adfuisse. Quae contrariis institutis vixerunt, civitates alienigenas tanquam hostes arcentes, uti olim Spartani, et hodie Veneti: domesticae quietis quam proferendi
<pb id='s124' n='124'/>
imperii cupidiores fuerunt. Verissime enim censuit, qui magnam quietom, et magnam fortunam neminem eodem tempore assequi posse asseruit. <note><hi rend='italic'>Author. Dial. de Clar. Orat.</hi></note> Quod non in privatis tantum, sed publicis rebus locum habet. Est enim compertae veritatis, ad tranquillitatem et civilem aequalitatem formatas civitates nunquam ad magnam potentiam, magnamque famam pervenisse: ex diverso rerum gestarum gloriâ inclytas nunquam quietas fuisse. <note><hi rend='italic'>Vide Forstn. Not. ad</hi> 4. <hi rend='italic'>Annal. verb. plerunque inopes ac vagi sponte etc.</hi></note> Ut mirum non immerito videri debeat, cur qui affectati in orbem terrarum Imperii accusantur, Hispani ejectis Maurorum Hebraeorumqve ingentibus copiis sibi ipsis solitudinem fecerint et Castoris instar ipsi sibi virilia exsecuerint: aut si gentium illarum perfidia nullam Regibus securitatem relinquebat, cogebatque ad damnosum remedium; certe temperanda ambitio erat, neque attentandum imperium, quod neque quaeri sine magnis exercitibus, quib. supplendis
<pb id='s125' n='125'/>
perpetui populosarum provinciarum sontes requiruntur, neque conservari potest.</p>
<p>Quanquam meo quidem judicio facile erat, retinere domi Maurorum gentem neque timere. Non erant victi pro alienigenis arcendi, sed in civitatis, nuptiarum et sanguinis communionem alliciendi. Fastus igitur fuit Hispanae genti adgnatus, intemeratam sibi suam servare nobilitatem, omnemque cum Afris affinitatem superbe dedignari. Quae contumelia Maurorum perfidiam, perfidia Hispanorum indignationem concitavit.</p>
<p>Sunt et aliae rationes, quae amplificandae civitatis studium cohibere debent: ut cum in eam assurrexere magnitudinem, quae commode regi gubernarique amplius nequit. Qualis hodie Lutetia Parisiorum est, cujus pomoeria proferri semper vetatur, et semper permittitur. Simile est in illis civitatibus, quae ex privilegiorum immunitatumque
<pb id='s126' n='126'/>
praerogativis superbiam, atque inde contumaciam induunt; cui novorum civium additione novas vires addere aliud non est, quam oleum camino affundere. Quô errore Illustrissimi Comites Hanavienses civitati suae exulum opibus ac divitiis affluentium receptione tantum potentiae addiderunt, ut non nisi precario imperare videantur.</p>
<p>Tandem neque illae urbes de augendo civium numero cogitare debent, ubi alendo populo suburbanus ager non sufficit: et quas vicinorum principum odio, aemulatione, avaritiâ frugum ac panis commercio arceri eoque modo fame subigi facile est. Quo cum malo Ratisbona plerunque conflictatur.</p>
<pb id='s127' n='127'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.58' n='58' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Insignia patrum, decora magistratuum ne vulgarent.]</hi></head>
<p>Vulgati inter indignos et immeritos, honores ipsâ frequentiâ vilescunt, quod alibi a me notatum memini. <note><hi rend='italic'>Ad</hi> 4. <hi rend='italic'>annal.</hi> 37. <hi rend='italic'>adde Bodin.</hi> 5. <hi rend='italic'>de Rep.</hi> 4.</note> Et simile est, quod quarto annalium <note><hi rend='italic'>cap.</hi> 37.</note> Tiberius dixerat; vanescere honorem, si promiscuis adulationibus vulgetur. Qvô fit, ut postqvam dignitates indignis quoque tributae sordescere ac contemni coeperunt, Principes itentidem novos honores, novasque dignitates excogitare necesse habeant. Quod ab Henrico tertio Galliae Rege factum fuit; superinductô antiquo S. Michaelis, novo Sancti Spiritus Equitum ordine. Neque tamen ista honorum, praemiorumque virtuti debitorum prophanatio semper inconsultam Principis facilitatem arguit, sed interdum singulare servandae dominationis arcanum est. Quâ arte Caesares Romani communicato civitatis Romanae et honorum jure cum finitimis populis, et postremo cum omnibus, qui sunt
<pb id='s128' n='128'/>
in orbe Romano; jus vetus et praerogativam civium Romanorum extinxerunt, atque Romani provincialibus exaequati sunt. Quod a Paulo Busio Jurisconsulto Frisio, et Christophoro Besoldo, meo olim praecep tore in politicis, annotatum. <note><hi rend='italic'>Adde Forstn. ad</hi> 2. <hi rend='italic'>ann. verb. Caeterum Tiberio haut ingratum accidit in f. etc.</hi></note> a Juliano Caesare olim observatum fuit, qui Constantinum <note><hi rend='italic'>De quo idem tradit Euseb.</hi> 4. <hi rend='italic'>de vivita Constantini.</hi> 7.</note> incusabat, quod Barbaros omnium primus adusque fasces auxerat, et trabeas consulares <note><hi rend='italic'>Ammian. Marcellin.</hi> 21. <hi rend='italic'>hist.</hi></note> Aliter ac illi, qui poeticâ aut oratoriâ libertate summis eam rem laudibus extulerunt; Rutilius Numatianus <note><hi rend='italic'>Itinerar. <corr sic='prior:n' resp='transcriber'>prior. in</corr> his versibus:</hi>
<lg>
<l><hi rend='italic'>Relligiosa vatet peregrinae Curia laudi:</hi></l>
<l><hi rend='italic'>Nec putat externos, quos decet esse suos.</hi></l>
</lg>
</note> et Nazarius in Panegyrico. <note><hi rend='italic'>Illis verbis: Sensisti, Roma, tandem arcemte omnium gentîum, et terrarum esso reginam, cum ex omnibus provinciis optimates viros Curiae suae pignoraveris: ut Senatus dignitas non nomine, quam re esset illustrior, cum ex totius orbis flore constaret.</hi></note></p>
<pb id='s129' n='129'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.59' n='59' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Quid aliud exitio Lacedaemoniis etc.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XXIV.</hi></note> Ad hunc locum videnda sunt, quae Machiavellus tradit secundo dissertationum ad Livium <note><hi rend='italic'>cap.</hi> 3.</note> et Amiratus undecimo. <note><hi rend='italic'>cap.</hi> 6.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.60' n='60' type='section'>
<head><hi rend='italic'>In numerum patriciorum adscivit vetustissimum quemque e Senatu, aut quibus clari parentes fuerant.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XXV.</hi></note> Ex praecipuis molostiis, quae Principes sustinent, est honores, et praemia petentium, ambientiumque importunitas, amicorum etiam in aulâ potentium, quique sibi
<pb id='s130' n='130'/>
quicquam negari injuriam aestimant, officiis plerunque suffulta. Preces afferunt; sed quibus contradici non potest: <note><hi rend='italic'>Tac.</hi> 4. <hi rend='italic'>hist.</hi> 46.</note> et dum unum beneficiô obligat Princeps, plures repulsâ offendit. Ut non immerito Henricus Cajetanus Cardinalis inter primarias prudentis Principis condiciones retulerit, <hi rend='italic'>scite negandi artem</hi>; regnandi imperitum asserens, qui negare nesciat. <note><hi rend='italic'>Boter. apopht.</hi></note> Est igitur optima cautio, vetustissimum quemque e collegio, et qui longi servitii praerogativâ caeteros omnes antecellat, in petitione honorum praeferre. Quandoquidem virtutis et meritorum inter plures comparatio invidiae plena; temporis privilegium extra controversiam tantum unius est. <note><hi rend='italic'>Boccal. cent.</hi> 2. <hi rend='italic'>raggu.</hi> 27.</note> Proximus illis locus debetur, quibus clari parentes fuerunt, nobilitate antiqua, et egregiis in rempub. meritis. Nam et istos, si modo propria dote non destituantur, admoveri reip. ac dignitatibus novi homines utcunque excellant, aegre
<pb id='s131' n='131'/>
ferre non debent. Quibusdam in more positum est, magistratibus adhuc viventibus, senii, morborum, aliove praetextu collegam atque adjutorem dare, qui successioni destinatus aliorum spes atque vota excludat Eôdem consiliô alii in decedentis locum, antequam novorum candidatorum multitudo affluat, quem muneri quam maxime idoneum judicant, sufficiunt. Quomodo Carolus IX. Galliae Rex triremium praefecturam, morte Ellebovii vacuam, quam Meruum, Momorantii fratrem, invisum sibi, petiturum sciebat, festinatô studiô in Baronem Gardae contulit. <note><hi rend='italic'>Dauil.</hi></note> Ejusdem solertiae est, potentiori competitore prensationem aliorum submovere. Quomodo nuper Urbanus VIII. Pontifex et Barberini Rinaldum Atestinum Mutinae Ducis fratrem a Cardinalatus petitione arcere nitebantur, subornatis Friderico Hassiae Lantgravio, et Comitis Trautmanstorffii filio qui Imperatoris suffragiô competitorem
<pb id='s132' n='132'/>
excluderent. <note><hi rend='italic'>Dauil.</hi></note> Idem Carolus Galliae Rex, quem modo dixi, alio tempore non personas tantum, sed et officiorum nomina in eundem finem mutavit. Nam cum Condaeus Conestabilis secundam a Rege dignitatem importunâ flagitatione ambiret, Rex Henricum Andium Ducem, fratrem suum produxit, qui armorum imperium Locum-tenentis Generalis nomine peteret <note><hi rend='italic'>Octav. Sir.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.61' n='61' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Mitem et recens repertam, quam ex severitate prisca rationem etc.]</hi></head>
<p>Nota commodam rationem consulendi alienae famae, non depellere aut ejicere Senatu, tanquam famosos probris, sed admittere excusationem aetatis, paupertatis,
<pb id='s133' n='133'/>
valetudinis, et motos et excusatos simul proponere: ut judicium censorium, ac pudor sponte cedentium permixti, ignominiam mollirent. Ita laudavit Nero, qui ob angustias familiares sponte ordine senatorio cederent, motique, qui remanendo impudentiam paupertati adjicerent. <note><hi rend='italic'>Tac.</hi> 12. <hi rend='italic'>ann.</hi> 52. <hi rend='italic'>c.</hi> 30.</note> In Galliae regia saepius usitatum, pulsos provinciarum administratione praesides pecuniâ placare; compensandae injuriae. Simile est, quod me alicubi legere memini, Principem, cui magni pretii annulus ab uno famulorum furto subtractus fuerat, convocatis universis farinae aut furfuris cumulum monstrasse, cui omnis manum, et ille, qui fur erat, annulum inderet. Ita qui delicti sibi conscius erat, societate eadem facientium tectus tutusque sine contumelia et poena reddebat, quod furatus fuerat. Alios modos, huic geminos addam ad lib. XIII.</p>
<p><hi rend='italic'>Censa sunt civium LXIX. centena,</hi>
<pb id='s134' n='134'/>
<hi rend='italic'>et XLIV. millia]</hi>
de isto censu Claudiano extat ad me scripta epistola magni olim virtute et eruditione mihique, dum fata Deusque sinebant, amicissimi viri, Laurentii Pignorii: cujus exemplar ex autographo, quod apud me est, hîc ederem, nisi ipse Pignorius inter alias epistolas pridem Patavii edidisset.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.62' n='62' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Imminentium periculorum remedium ipsa pericula ratus.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XXVI.</hi></note> Vide nostra ad VI. <note><hi rend='italic'>c.</hi> 50. <hi rend='italic'>verb. Macro.</hi></note> et XIII. <note><hi rend='italic'>c.</hi> 15. <hi rend='italic'>intrepidus etc.</hi></note> Annal.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.63' n='63' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Scelus inter ancipitia probatum, veris mox pretiis aestimaret.]</hi></head>
<p>Nam perfecto demum scelere magnitudo ejus intelligitur. <note><hi rend='italic'>Tac</hi> 14. <hi rend='italic'>ann.</hi> 10. <hi rend='italic'>adde Freinshem. ad Curt.</hi> 8. 2 1 <hi rend='italic'>et seqq.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.64' n='64' type='section'>
<head>Posse opprimi damnatam antequam ream]</head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. XXVIII.</hi></note> vide, quae ad XIII. <note><hi rend='italic'>cap.</hi> 20.</note> ad hujus loci intellectum dicamus.</p>
<pb id='s135' n='135'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.65' n='65' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Potentiam cautis quam acrioribus remediis tutius haberi.]</hi></head>
<p>Duae sunt gratiae ac potentiae in aulae servandae rationes, inter se plane contrariae. Prior est, principis, et qui sanguine principi juncti, aut proximae ab illo potentiae sunt, gratiam, favorem, auxilium ambire: comitate illos, beneficiis et officiorum promptitudine ad reddendam vicem obligare; omne denique potentiae fundamentum in illorum benevolentia repositum habere. Altera, suâ vi, nec ullius favore niti; conscientiâ tutum, artes obstantium aemulorum vi perrumpere: postremo contra calumnias et pericula subsidia, pecuniam, loca munita, portus maritimos, amicos parare. Callistus priori modô tutius haberi potentiam pronunciat. Neque tamen negari potest, illam potentiam precariam fore: et maximos viros, Ximenium atque Richelium in hoc a patronis delectos ut ambitioni Procerum
<pb id='s136' n='136'/>
opponerentur, hastam, condemnationem, carnificem saepius, quam blanditias et preces usurpasse. Quid dicam? Lubrica omnis ad Aulam, et in Aula via est, periculis et praecipitiis plena; et quae plane ductore Deo et bono Genio opus habet.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.66' n='66' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Duas pellices etc. perpulit delationem subire]</hi></head>
<p>vide Nostra ad XIII. annal. <note><hi rend='italic'>c. 20.</hi></note></p>
<p>Nupsisse Messalinam Silio, exclamat.] Crimen atrociter defert. <note><hi rend='italic'>v. Not. ad 13. ann. 19.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.67' n='67' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Securitati antequam vindictae consuleret.]</hi></head>
<p>Nec ira, nec odiô, nec ullô aliô affectu superari Principem, publicâ tantum utilitate duci debere supra ad hunc librum monui.<note><hi rend='italic'>cap. 8. Adde Did. Savedr. emblem. 8.</hi></note> <note resp='transcriber'>footnote sign (a) is missing</note> Catharina Medicaea Galliae Reginae illud perpetuo in ore habebat; non fodiendos crabrones, nisi facie bene velatâ, <note><hi rend='italic'><foreign lang='IT'>E necessario copri si bene il viso, inanzi che <sic corr='Huzzicare'>Hnzzicare</sic> il vespaio Henr. Davill 9. hist.</foreign></hi></note> In quem sensum digna legi extat Trivisani, Senatoris Veneti oratio apud Guicciardinum. <note><hi rend='italic'>4. hist.</hi></note> Reprehenditur a Tacito Bardanes,
<pb id='s137' n='137'/>
quod in Seleucienses, ut patris sui defectores irâ magis quâm ex usu praesenti accensus implicaverit se obsidione urbis validae: <note><hi rend='italic'>11. annal. 8.</hi></note> Notatur ab aliis Philippi II. Hispaniarum Regis ex eodem fonte peccatum, facturum se potius Belgii jacturam asserontis, quam contra decorum et authoritatem regiam Belgis indulgeret. <note><hi rend='italic'>Conestag 4 de bell Belg.</hi></note> Eundem errorem erravit Franciscus Mantuae Dux, qui honestae paci anceps bellum antehabuit, tantum quod S. Georgii Marchioni Sabaudi partes secuto ignoscere nollet: <note><hi rend='italic'>Ant. Possevin. hist. bell. Monferr.</hi></note> et nuperrime Carolus Britanniarum Rex, qui trium regnorum damnum se ante facturum dicebat, quam Hulsae praefecto delicti gratiam faceret <note><hi rend='italic'>Vict. Sir. hist tom. 2. lib. 1. Reliqua vide in Nostris ad VI annal. verb. reputante Tiberio publicum sibi odium etc.</hi></note></p>
<pb id='s138' n='138'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.68' n='68' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Quanquam res adversae consilium adimerent.]</hi></head>
<p>In felicibus, <note><hi rend='italic'>Tac. hic.</hi></note> et pavidis <note><hi rend='italic'>Tac. 3. ann. 9.</hi></note> et illis principibus, atque civitatibus quae nullis propriis viribus nixae aliorum benevolentiâ, auxiliisque subsistunt <note><hi rend='italic'>Macchia v. 2. disc. 15.</hi></note> consilia in incerto sunt. Adimunt enim pervertuntque res adversae, pavorque et virium defectus constantiam: ut semper deterius credatur, quod evenit; <note><hi rend='italic'>Tac. 15. ann. 36.</hi></note> et praesentia maxime displiceant. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. hist. 85.</hi></note> atqve optima videantur, quorum tempus effugit. <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist. 39.</hi></note> Non est igitur mirum, cum homines, quorum celebrata omnium opinione prudentiâ est, turbatis reip. temporibus illos incurrere errores cernimus, qui a mediocris industriae hominibus nullo negocio vitantur.
<pb id='s139' n='139'/>
Documento esto praesens Galliae status. Magni homines! pudendi errores! Longâ experientiâ didici, saepius in Senatu, et consessibus, ubi de rep. agitur, et magnô quidem aestu disceptari, quid dicendum, quid rescribendum illis, quos dubios amicos, aut professos hostes habemus, quam quid faciendum sit. Quam ego rem semper stultam credidi, et absurdam. Neque enim, quae verbanegociis accommodari debeant, ante constitui potest, quam quid agendum, quid petenti concedendum, quid contra negandum, firmô animi decretô statuerimus. Sed est id parvae mentis, et vel consilio vel viribus destitutae vitium, miscere invicem consilia, dein spernere; <note><hi rend='italic'>Tac. Agric.</hi></note> et recentissimum quoque vulnus pavere, summi discriminis incuriosum. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. hist. 36.</hi></note></p>
<pb id='s140' n='140'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.69' n='69' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ire obviam et aspici a marito, quod saepe subsidium habuerat, etc.]</hi></head>
<p>Qui magnis inimicitiis, ac magnis accusationibus clarescere, et per obstantium ruinam gradum sibi ad potentiam sternere voluerunt, uni maxime rei operam et studium omne accommodarunt, atrocitate criminum praevalere; opprimere damnatum ante quam reum; utque clausae principis aures etiam confitenti essent <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hoc lib.</hi></note> Et fere accidit, ut qui id obtinere non potuerunt, sibi ipsis perniciem attulerint. Agrippina apud Neronem a Junia Silana et clientibus rerum novarum accusata <hi rend='italic'>colloquium filii poposcit</hi>: ubi nihil pro innocentia, quasi diffideret, nec beneficiis, quasi exprobraret, disseruit: sed ultionem in delatoribus, et proemia amicis obtinuit. <note><hi rend='italic'>Tac. 13. annal. 21.</hi></note> Nuper Cardinalis Richelius Regi Ludovico
<pb id='s141' n='141'/>
et Reginae matri de ipsius exitio in secretâ palatii parte (cujus omnes aditus portasque summâ diligentiâ claudi servarique Regina jusserat) deliberantibus, per posticum a praecipuâ ex gynecaeo matrona <note><hi rend='italic'>Zuccola, dame de chambre de la Reyne.</hi></note> introductus, inopinus supervenit: tantumque validissimô ingeniô effecit, ut confirmatâ imposterum potentiâ Reginam matrem, universamque aemulorum factionem subverterit.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.70' n='70' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Idrepente solitudinis erat]</hi></head>
<p>vide quae ad XIII. notavi. <note><hi rend='italic'>Cap. 19.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.01.71' n='71' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Non aliam spem incolumitatis Caesaris affirmat, quam si jus militum uno illo die in aliquem libertorum transferret.]</hi></head>
<p>Vervex! caudex! qui jus militum in alium transferebat, imperiô ipse se abdicat. Et
<pb id='s142' n='142'/>
tamen, cum juventâ rudes, aut senectâ graves, aut ignavô ingenio Principes sustinendo reip. oneri impares sunt, aut quando in populari repub. ancipitia pericula consultationum inter plures religiosum ordinem non expoctant; ad unum transferri summam belli pacisque potestatem; res est quae exemplis non caret. Operae pretium est, legere notareque apud Henricum Davilam <note><hi rend='italic'>1. histor.</hi></note> Guisiorum artes, quibus supremum pacis et belli tempore imperium Francisco II. Regi ereptum in se transtulerunt. Etiam illud verissimum est, omniumque temporum usu comprobatum, neque optimatum, neque popularem statum munus suum tueri posse, nisi imaginem quandam principatus induat. <note><hi rend='italic'>Andr. Fric. Madren. 1. de repub. emend. 10.</hi></note> Ut ex hastâ quantumvis longâ palmus ferreae cuspidis tantum plagam facit: ita semper in magnâ civitate aut imperio pauci aliqui sunt, quorum spiritu publica inflantur, impetu praecipitantur, ardore incenduntur, motu
<pb id='s143' n='143'/>
agitantur, vi sustinentur. Caetera turba horum accessio sunt.</p>
<p>Quod vir recti exactique judicii, amicus meus Jo. Henricus Boeclerus prudenter notavit in Oratione de Velleii Paterculi historia.</p>
</div3>
</div2>
<pb id='s144' n='144'/>
<div2 id='FoNS.01.02' n='2' type='book'>
<head>CHRISTOPHORI FORSTNERI <hi rend='italic'>Ad</hi> C. CORNELII TACITI <hi rend='italic'>Annalium Librum duodecimum</hi> NOTAE POLITICAE.</head>
<div3 id='FoNF.01.02.01' n='1' type='section'>
<head><hi rend='italic'>HVic Pallas, illi Callistus fautores aderant etc. Ipse modo huc, modo illuc, ut quemque suadentium audierat, promptus]</hi></head>
<p>Misera Principis condicio, qui judicio proprio destitutus, amicorum in diversa tendentium dissentientibus consiliis distractus, neque fidem cujusque, neque occultos fines favore, odio, ambitione, avaritiâ corruptos discernere atque intelligere potest. Pestis consiliorum! quam nec cautissimi Principes unquam satis coercuêre. Apud infirmum et credulum majori licentia privata utilitas peccat: et praetextu
<pb id='s145' n='145'/>
consilii dandi <hi rend='italic'>quisque sibi tendit.</hi> <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist.</hi> 13.</note> Privatas spes agitantes sine publica curâ <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist.</hi> 19.</note> Etiam natura atque institutio homines aliâs minime malos transversos agit: et ut quisque moribus tristior aut clementior est, ita severitati aut indulgentiae favet. Etenim consilia sibi quisque attemperat, et judicium naturâ extorquente, putamus causae tribuere, quod nostris moribus indulgemus Exemplis id clarum fiet. T. Vinius, Cornel. Laco, et Icelus libertus, omnes apud Galbam summâ auctoritate, alias discordes, etiam circa consilium eligendi successores in duas factiones scindebantur. Vinius pro Othone: Laco atque Icelus consensu non tam unum aliquem fovebant, quam alium. Etfovebat Vinius Othonem: quia illi vidua filia, caelebs Otho, gener ac socer destinabantur <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist. 19.</hi></note> Ludovico XI. Galliae Regi bellum in Carolum Burgundiae Ducem suadebat S. Pauli Comes, speciosis sane argumontis; Sed consultori quam Regi utilius.
<pb id='s146' n='146'/>
Quippe minorem in pace auctoritatem, in bello summam Contestabilis potentiam, quadringentorum equitum cataphractorum stipendium, et triginta mille Francorum annuam pensionem reputabat, quibus servandis Regem exitiabili bello implicari oportebat. <note><hi rend='italic'>Comin. 3 comment.</hi> 1.</note> Post pugnam ad Tarum, et Novariam cum Duce Aurelianensi a foederatis Italis obsessam in Consilio Caroli Regis quaerebatur, pax an bellum placeret. Et quanquam omnia Gllis adversa pacem suaderent, Jo. Jacobus Trivultius tamen, et Ferrariae Dux pacem praeferebant, ille erga Ludovicum Sfortiam odio; hic ob spem recuperandi, quae a Venetis sibi erepta querebatur. <note><hi rend='italic'>Comin. 8. cap. 9.</hi></note> Georgius Cardinalis Ambosius Ludovici XII. Regis, patroni vim in perniciem Alexandri VI. Pontificis et Caesaris Borgiae intentam suis consiliis divertit; privatô beneficiô Papam sibi obligaturus, et per famam patrociniô suô protecti atque defensi Status Ecclesiastici ad
<pb id='s147' n='147'/>
Pontificiam dignitatem sibi paraturus aditum. <note><hi rend='italic'>Guicciardin. 5. hist.</hi></note> Idem Ludovico Regi persuasit, e carcere Romam dimittere Ascanium Sfortiam Cardinalem; secretâ pactione obstrictum, conciliandi sibi Pontificatus. <note><hi rend='italic'>Bauder de vita Card. d' Amboise.</hi></note> Philippo Mornaeo, Obignio, caeterisque Religionariis Henricum Regem a transitu ad Catholicismum dehortantibus accessit quoque Arnoldus Ferrerius tametsi Catholicus; non religionis studio, sed quod pace compositâ, vilem se caeteris, et transfugae instar contemptum fore crederet. <note><hi rend='italic'>Henr. Davila 7. hist.</hi></note> Inter Belgicorum motuum initia cum in Aula Hispanica de rationibus reducendorum Belgarum praesente Rege disceptaretur, Proceres in duas sententias distrahe bantur. Gomezius Figueroa Feriae Dux, Rodericus Gomezius, et Bernardus Freneda pacem, Ferdinam dus Toletanus Albae Dux, Cardinalis Granvellanus et Didacus Cardinalis Spinosa bellum suadebant. Extant apud Hieronymum Conestagium, <note><hi rend='italic'>Lib. 2. de de bell. Belg.</hi></note>
<pb id='s148' n='148'/>
Nicolaum Burgundium <note><hi rend='italic'>Lib. 3. hist. Belg.</hi></note> Famianum Stradam, <note><hi rend='italic'>Dec. 1. lib. 6. hist. Belg.</hi></note> et Guidonem Bentivolium <note><hi rend='italic'>Lib. 3. de bell. Belg.</hi></note> contrariae suadentium dissuadentiumque orationes, omnes profecto egregiae, sed tantâ rerum verborumque diversitate, ut non ita habitas, sed ex commentantium ingenio effictas credere verius sit. In eo tamen omnes conveniunt, id quemque consilium probasse, quo potentiam servaret, exclusô aemulo. Nimirum Roderici Gomezii consilium erat hominis in aulâ dominantis, cui pax et quies inprimis curae; nec quicquam antiquius, quam ne turbatis bellô rebus, penes alios negotiorum arbitria, atque adeo potentia essent. Similia censebant Feriae Dux, et Bernardus Freneda, aulae artes edocti, et miti ingenio viri. At vero Dux Albanus arma et ultionem spirabat, vehementi vir ingenio, et qui sibi summum armorum imperium committendum certus erat. Illi Granvellanus adstipulabatur propriâ irâ infensus Belgis, et Spinosa,
<pb id='s149' n='149'/>
tristi in genio et immiti Inquisitoris officio ignoscendi nescius. Eundem animorum habitum intueri licet in consultatione de duodecennalibus Belgarum cum Hispanis induciis, quas Mauritius Nassovius improbabat, contra quam Joannes Barneveltus; ille bello, hîc togâ clarissimus. <note><hi rend='italic'>Cardin. Bentivol. lib. 1. de induc. Belg.</hi></note> Etiam in aulâ Madritensi non eadem omnium de isto negotio sententia erat. Praevaluit tamen Lermae Ducis, qui tenc omnia poterat, ad pacem inclinatio. Nam qui pacis artibus integram potentiam tuebatur, eandem bellô cum socio partiri nolebat. <note><hi rend='italic'>Bentivol. lib. 2. de induc.</hi></note> Non tamen adeo virtutum stcrilia illa tempora fuerunt, ut non et bonum, exemplum prodiderit. Is fuit Jo. Mancicidorus a secretis bellicis, praecipuum induciarum confectarum instrumentum: quanquam, qui durante bello XII. 8. Philippicos annuum salarium habebat, factâ pace, cujus se ipse auctorem faciebat, vix ter mille habiturus. <note><hi rend='italic'>Bentivol. de Belgio Hispan. lib. 1. c. 4.</hi></note> Cum nostrâ memoriâ in Galliâ deliberaretur, Rex
<pb id='s150' n='150'/>
bello, quod inter Sabaudiae et Mantuae Duces incalescebat, interveniret necne? pax togatis, bellum principibus placebat. Hi decus gentis, fidem, dignitatem, et pueri Regis exordia, famamque majoribus praelusuram, illi probatam jam Regis pietatem, labores, impensas alle gabant. <note><hi rend='italic'>Anton Possevin. de bell. Monferr.</hi></note> In eâdem Aulâ, cum de nuptiis Ducis Aurelianensis cum Mompenseria ageretur, quas Cardinalis Richelius ingenti studio promovebat; Condaeus oum uxore, Suessionensis, Longavillae et Vandomi Duces vehementer contra nitebantur, varia praetexentes. Verum Condaeus eripi sibi spem successionis dolebat: Suessionensis praeterea ejusdem Virginis nuptias affectans; Longovillanus invidiâ erga Guisios, Mompenseriis sanguine junctos; et Vandomus odio in Cardinalem. <note><hi rend='italic'>Galeat. Guald 1. hist.</hi></note> Ante hos viginti annos Albertus Wallenstenius Rembaldum Collalti Comitem Caesarei exercitus, qui in Italiam destinabatur, ducem suo suffragio
<pb id='s151' n='151'/>
Caesari commendavit; non quod prae caeteris tanto muneri parem crederet; sed officio gratiam redditurus; quippe Collalti studio et operâ Mechlemburgensem Ducatum habebat: et ne ipse in Germaniâ abstractus potentiâ, quam ibi quaesiverat immensam, exueretur. <note><hi rend='italic'>Octav. Sir. tom. 2. hist. lib. 3.</hi></note> Infinita alia sunt, quae dictis addi possent. Sed haec notando cavendoque infami scopulo, sufficiunt.</p>
<pb id='s152' n='152'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.02' n='2' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Discordantes in concilium vocat, ac promere sententiam, et abjicere rationes jubet]</hi></head>
<p>vide quae dicemus ad XV. annal. <note><hi rend='italic'>Cap. 61.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.03' n='3' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Hautquaquam novercalibus odiis usura]</hi></head>
<p>Novercalium odiorum exempla alii congesserunt. Quibus unum addendum illustre, oblivioni ereptum Photii, <note>Bibliothec. cap. 23.</note> diligentia ex historia Memnonis. Zeilas, Nicomedis Bithyniae Regis filius crescebat in certam spem paterni regni adipiscendi; donec illam Etazeta noverca dubiam fecit; triste privignis nomen, et raro successurum in maternos affectus. Oderat illa Zeilam, et eum nondum mater esset, neque haberet, quem in vicem illius amaret. Aucta vero liberis, non contenta simplici odio,
<pb id='s153' n='153'/>
conabatur etiam ex parte Zeilae vitricum facere: tantumque effecit novercali ingeniô, ut filius aulâ ejiceretur, in qua illi naturae lege regnandum erat. Zeilas ad Armeniorum Regem profugit, ut longissime a novercâ abesset. Virum illa interim nimis uxorium, et amore aegrum eo blanditiis impulit, ut Zeilâ praeteritô natos ex ipsa liberos scriberet haeredes testamentô dictante novercâ concepto: quo regnum ad injustos dominos transferebatur, eosque ipsos adhuc inter cunas vagientes, neque aptos solio: cum interim Zeilas viveret, pro cujus jure natura pugnabat.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.04' n='4' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Femina expertae foecunditatis]</hi></head>
<p>Est hoc inter illa, quae solis sibi licere putant Principes, instar privilegii; repudiare uxores formâ, pudicitiâ, obsequio probatas quidem, sed steriles. Qua de re vide quae notabo ad XIV. <note><hi rend='italic'>Cap.</hi> 60.</note></p>
<p><hi rend='italic'>Claritudinem Caesarum aliam in domum</hi>
<pb id='s154' n='154'/>
<hi rend='italic'>ferret.]</hi>
Ista satis bene explicat Arnoldus Clapmarius quarto de arcanis. <note><hi rend='italic'>Cap. 8 et 9.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.05' n='5' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Vt nondum uxor, potentiâ uxoriâ jam uteretur.]</hi></head>
<p>Eadem apud Henricum Secundum Galliae Regem auctoritas ac potentia erat Dianae Valentinae. <note><hi rend='italic'>de qua vide Henr. Davil. 1. hist.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.06' n='6' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nihil arduum videbatur in animo principis, cui non judicium, non odium erat, nisi indita et jussa.]</hi></head>
<p>Verissima Machiavelli sententia est, <note><hi rend='italic'>Princ. Cap. 23.</hi></note> quamvis in dubium vocata a pluribus quibus nullus rerum ac negociorum usus, Principem hebetem, et ingenio ac judicio destitutum, utut alienâ prudentiâ iustruatur, vix unquam feliciter regnare. Ut sapientissime Cominaeus <note><hi rend='italic'>2. Comment. 6.</hi></note> judicaverit, bello, peste, caeterisque indignantis Dei flagellis pejorem esse imperitum regnandi Principem
<pb id='s155' n='155'/>
Quod et sacrarum literarum auctoritate comprobatur; quae infelicem populum pronunciant. <note><hi rend='italic'>Ecclesiast. 10.</hi></note> cujus rex puer est. Ipse quidem nulli actioni, nulli negocio idoneus, iners, somni plenus, imperitus, <gap desc='Greek word(s)'/> <note><hi rend='italic'>Cic. 1. Ep. ad Attic. 13.</hi></note> civium exterorumque commercio subduci necessario, atque alienis oculis et auribus videre audireque cogitur. Sine viribus, et quod pejus est, sine famâ et auctoritate omnium contemptui exponitur; neque jubendi, neque vetandi potens, <note><hi rend='italic'>Tac. 3. hist. 70.</hi></note> inconstans consiliis; facilis in promissis; et eâdem in retractandis levitate: cui praeterea usitatum est, epulas in plures horas protrahere; seurris, histrionibus, aurigis, aliisque amicitiarum dehonestamentis gaudere; <note><hi rend='italic'>Tac. 2. hist. 87.</hi></note> mediastinis familiarem esse; inter adstantes mensae ministros, quid vicini moliantur, quae literae hodie allatae, quid in Senatu actum, narrare; favorem erga hos, orga alios indignationem publice proferre: quod diei reliquum erit,
<pb id='s156' n='156'/>
scriniis aperiendis, vestem, gemmis inspiciendis consumere: in itinere ad omnes municipiorum, villarumque amoenitates resistere: uxoribus obnoxium; ut insidiis incautum, ita irae properum esse: uni maxime credere; eique, quod alii de eo dixerint, statim referre: prosperis rebus vagare laetitiâ; frangi adversis: ministros morbo aegros, nullâ incommoditatis habitâ ratione, levissimas ob causas saepius vocare: neque negocia distinguere, neque praemia;. sed frivolis praecipuos fatigare: canes, equos, ad summum pecuniam curare; reip. bona malaque perinde habere. His moribus Principem an auctoritatem suos inter, aut alienos tueri posse putamus? Quod si in ministros omnem reip. curam transmittit; primo maxima in eo famae jactura est, quod ineptum regno dominum a servis regiscitur. Deinde neque eligit, quos debet: nec fidem, nec prudentiam singulorum discernit: neque obliquos, et a publico bono ad privatam
<pb id='s157' n='157'/>
utilitatem saepe deerrantes sententias deprehendit: nec ex dissidentibus opinionibus, quae melior sit, intelligit incertus animi, et alieno semper ac saepe infido judicio obnoxius. Nam plerunque consiliariorum quisque sibi tendit. <note><hi rend='italic'>vide supra ad init. hujus libri.</hi></note> et inter discordes nihil ignavo Principi autoritatis: <note><hi rend='italic'>Tac. 2. hist. 92.</hi></note> sed modo huc, modo illuc, ut quemque suadentium audiit, fluctuat. <note><hi rend='italic'>Tac. 12. ann. 1.</hi></note> Ignarus militiae, improvidus consilii, quis ordo agminis, quae cura explorandi, quantus urgendo, trahendove bello modus, alios rogitat; ad omnes nuncios vultu quoque et incessu trepidus, recentissimum, quodque vulnus pavet, summi discriminis incuriosus. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. hist. 56.</hi></note> Praeterea negociis, quae a pluribus geruntur, lentor quidam, et tarditas inest; etiam tepor ac negligentia: dum plurib. commissa non aemulationem modo et dissidia collegarum, sed et desidiam atque incuriam adducunt. Nam qui soli negociis pares futuri erant, aliis, inferiori praesertim gradu additi,
<pb id='s158' n='158'/>
tanquam gloriae expertes, etiam dedecoris securi, alterius operam otiosi respectant. Quod apposito exemplo in dissertationibus ad Livium <note><hi rend='italic'>3. discurs. 15.</hi></note> ostendit Machiavellus. Porro si in unum authoritatem ac arbitrium rerum omnium transfert Princeps, Sejano aliquo similem, aut Plautiano; pejus omni tyrannide istius regnum erit; et exitiosius hunc offendisse, quam ipsum Principem. Sin in virum bonum ac prudentem inciderit Principis electio: tamen unum omnibus anteferri, invidiam, et aemulationem caeterorum, factiones quoque et turbas excitabit. Sed et ipsorum ministrorum iniquissima sub tali Domino conditio est. Nam cum duo Principum genera sint; callidum unum, cautumque, sed suspicionibus promptum, et offendi facile: illorum alterum, qui obtuso sunt et ignavo ingenio; quanquam utrisque inservientium periculosus sit ac lubricus status;
<pb id='s159' n='159'/>
tolerabilior tamen Cominaei judicio <note><hi rend='italic'>1. Comment. 16.</hi></note> illorum conditio est, qui prudenti, tametsi irritabili, quam qui stolido, segnique operam suam addixerunt. Quippe apud illum merito ac consiliis locus est; huic non amor, non odium, nisi indita et jusla. <note><hi rend='italic'>Tac. hîc.</hi></note> Nulla virtus, nullum meritum in tuto quantunivis egregium ministrum locabunt. Judicii imbecillitate, levitate insitâ, aemulorum artibus aut nunquam cognoscet, aut obliviscetur merita, interdum et puniet ignavus Princeps. Ipsa etiam fides apud hunc talem interdum exitiosa est: postquam illi rimarum pleno, de vitâ moribusque illorum, qui gratiâ apud ipsum florent nemo quicquam sine certâ pernicie, detegere audet. Praeterea illud quoque periculo plenum est, quod consilia acria, vehementiaque, cumque offensione aliorum conjuncta, tanquam non ab ipso principe
<pb id='s160' n='160'/>
profecta, quippe quem omnis generosi incepti incapacem omnes noverunt, uni vel alteri ex praecipuis ministris, quorum celebrata apud omnes sapientia est, imputantur. Inde qui vel proceres, vel populum, vel vicinos principes necessariâ libertate offenderunt, alienis odiis expositi, nullum in Principe subsidium habent. Cujus rei lugubre documentum nuper in Anglia fuerunt Staffordiae Comes, Prorex Hyberniae, et Guilielmus Archiescopus Cantuariensis, odiis populi victima facti. Huic illud quoque consequens est, ut periculosae stationis reputatione, consiliarii non rectô cursu ad bonum publicum et honorem principis ferantur, sed obliquâ velificatione ita salutem principis et reipub. curent, ne suae obliviscantur.</p>
<pb id='s161' n='161'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.07' n='7' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ingruentium dominationum provisor etc.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. IV.</hi></note> Orientem solem adorare. hoc est, tempestive surgentem a modicis initiis potentiam praevidere, colere, ejusque incrementa apertô studio procurare uti plurimis ad summam potentiam, ita quibusdam ad perniciem via fuit: comprobatumque experientiâ, maximam illorum, qui in Aulis opes atque dignitates sectantur, partem alienâ fortunâ, hederae instar, subsistere, et cadere. Fuit aliquando apud Augustum, florente Caesarum integrâque domo, intuta Tiberii amicitia. <note><hi rend='italic'>Tacit.</hi></note> Contra Georgio Amboisio summae potentiae causâ
<pb id='s162' n='162'/>
fuit, Ludovicum Aurelianensem, tanquam qui proximus regiae successioni immineret, Carolo Galliae Regi suspectum, cum periculo licet, coluisse. <note><hi rend='italic'>Mich. Bauder. in vita Cardin. d' Amboise adde supra dicta ad 11. Annal. 9.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.08' n='8' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Percunctatus Caesarem, an jussis populi, an auctoritati Senatus cederet etc.]</hi></head>
<p><note><hi rend='italic'>Cap. V.</hi></note> Novum adulationis genus, quod vim Principibus inferre videretur, dum maxime cupiditati illorum obsequitur. Libertatem profitentur projectissimae ac foedissimae assentationis repertores. Haud defuêre, inquit Tacitus, qui certatim, si cunctaretur Caesar, vi acturos testificantes, erumperent curiâ. Etiam boni Principes actionum suarum dedecora auctoritate civium suorum, ac Senatus interdum velare consueverunt. Ludovicus XII. Galliae Rex Claudiam filiam Philippo Maximiliani I. Imperatoris filio promissam Francisco Engolismensi,
<pb id='s163' n='163'/>
qui postea Franciscus Rex fuit, collocavit; et quo excusatius fidem falleret, Parlamenta omnia, et praecipuas regni urbes induxit, ut volentem cogerent. <note><hi rend='italic'>Guicciard. 7. hist.</hi></note></p>
<p>Simile est, quod, quibus invalida adhuc, neque satis adulta potentiae fundamenta sunt; in civilibus maxime dissidiis, armis suis alienum plerunque nomen ac favorem praetexunt; cui improsperam imputare fortunam possint, secundam sibi asserturi. Cinnae bellum in patriam meditanti cum auctoritate et gratiâ opus esset, C. Marium cum filio de exilio revocavit. <note><hi rend='italic'>Vellej. Paterc. 2. hist. 20.</hi></note> Legiones Romanae a Galba ad Vitellium desciscentes, ne reverentiam imperii exuere viderentur, in S. P. Q. obliterata jam nomina sacramenta advocabant. <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist. 55.</hi></note> Claudius Civilis rebellionem adversus Romanos inceptans, dum Vespasianus et Vitellius de imperio inter se decertarent, disserebat; ambiguam belli fortunam Vespasiano, cujus partes simulabat, imputaturum:
<pb id='s164' n='164'/>
victoriae rationem non reddi <note><hi rend='italic'>Tac. 4. hist. 14.</hi></note> Cui arti insistens idem Civilis, justi jam exercitus ductor, tamen consilii ambiguus, et vim Romanam reputans, milites suos in verba Vespasiani adegit. <note><hi rend='italic'>Tac. 4. hist. 21.</hi></note> Primus Antonius, e ducib. Flavianis Galbae imagines, discordiâ temporum sublatas, in omnibus municipiis recoli jussit: decorum pro causâ ratus, si placere Galbae principatus, et partes revirescere crederentur. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. hist. 7.</hi></note> Civitates Italiae, libertatem affectantes, et oblitae Caesarum, revera liberi, in speciem subditi, Imperiitamen reverentiam, quatenus decoriac tutelae servit, profitebantur. <note><hi rend='italic'>Ant. Possevin. 2. hist. Mant.</hi></note> Condaeus, Hugonotarum in Gallia caput, Regem, et reginam-matrem a Guisiis captivos teneri, seque liberatorem asserebat. <note><hi rend='italic'>Jo. Bapt. Hadrian. 17. hist.</hi></note> Eodem consiliô Henricus Novarrus vindictam occisi Honrici III. Regis bello in Ligistas praetexuit. <note><hi rend='italic'>Phil. Pless. Mornae. Commentar. part 2. Henr. Davil. 10. hist.</hi></note> Prima Belgarum ab Hispanis secessio fidei erga Regem praetentô nitebatur. Geusii per contemptum
<pb id='s165' n='165'/>
appellati, numum initio e cera vel e ligno exsculptum, postea aurô, argentoque cusum instar bullae e collo suspendebant: in cujus alterâ parte Philippi Regis caelata erat effigies, cum verbis; <hi rend='italic'>Fideles Regi:</hi> in altera mantica visebatur, duarum complexa manuum intercepta, adscriptô symbolo; <hi rend='italic'>usque ad manticam.</hi> <note><hi rend='italic'>Fam. Strada 5. hist. Belg. Hadriaen. 19. histor. fideles an Roy jusques ala besace.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.09' n='9' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Gravissimos Principis labores, queis orbem terrae capessat, egere adminiculis, ut domesticâ curâ vacuus, in commune consulat.]</hi></head>
<p><pb id='s166' n='166'/>
Egregia sententia in pessimâ causâ. Non sufficit unus homo totmillium commodis curandis, nisi arte quadam et dexteritate tempora, et negocia disponat, atque dispenset. Ejus artis atque industriae partes quasdam et specimina edisserere hîc mihi propositum est; Principibus, eorumque amicis, mihi, et si quibus imitari placuerit, profutura. Magna mortalium, et injusta audacia est, naturam accusantium, quae tantum brutis animalibus in dulserit, ut quina aut dena secula edurent; homini in tam multa ac magna genito tanto citeriorem terminum constituerit. Unde est querela.</p>
<l><hi rend='italic'>Redditur arboribus florens revirentibus aetas:
Ergonon homini, quodfuit ante, manet?
Vivacesque magis cervos, decet esse paventes,
Si quorum torva cornuâ fronte rigent?
Vivere cornices multos dicuntur in annos:
Cur nos angustâ condicione sumus?</hi> <note><hi rend='italic'>Pedo in obitu Mecaen.</hi></note></l>
<pb id='s167' n='167'/>
<p>Verissima naturae justificatio in eo sita est, quod satis longa vita male collocatur: quod non exiguum tempus nobis largitur, sed multum perdimus: quod quaedam tempora eripiuntur nobis, quaedam subducuntur, quaedam effluunt: quod magna pars vitae elabitur male agentibus, maxima nihil agentibus, tota aliud agentibus. <note><hi rend='italic'>Senec. Ep. 1.</hi></note> Quod argumentum universum Philosophicâ acrimoniâ persequitur L. Annaeus Seneca, in eo libro, quem de brevitate vitae inscripsit. Fuerunt tamen Reges atque Principes Viri, qui quanquam omne tempus in procurandâ republ. collocarent, illius tamen quoddam quasi parsimoniae genus invenerunt: quâ non negociis modo, sed et studiis literarum, aliisque curarum diverticulis suffecerunt. Illam artem praeceptis, atque exemplis tradere, discereque utilissimus labor est.</p>
<p>Prima ac praecipua cautio est,
<pb id='s168' n='168'/>
fugienti tempori manum injicere, neque ullum illius momentum sine usu aliquo fructuque transmitterc: cogitare, summam fortunam non in luxu <note><hi rend='italic'>Tacit.</hi></note> consistere, onus esse regnum, et curam, principem patrem et pastorem populorum a Deo constitutum. Philippus II. Hispaniarum Rex regium munus textoriae arti scitâ comparatione assimilabat. Ut enim illa multi laboris est, integrumque requirit hominem, manuum brachiorum, pedum officia, oculos praeterea tot filis, quot tramam et stamen faciunt, intentos; ita regum dextras, oculos, curas animum omnibus partibus invigilare, turbata componere, abrupta religare. <note><hi rend='italic'>Boter. apopht. par. 1. lib. 1.</hi></note> Pius V. Pontifex Medicis valitudinis rationem habendam monentibus, alienae, non suae utilitati principem consulere debere, et conscientiae magis quam sanitati vacandum esse, respondit. <note><hi rend='italic'>Boter. apopht. par. 3. lib. 1.</hi></note> Cui simile est, quod Vespasianus Caesar ajebat, Imperatorem stantem mori oportere. <note><hi rend='italic'>Sueton. Vespas.</hi></note> Carolo V. Caesari familiare
<pb id='s169' n='169'/>
erat, itineri ac negocio pariter intendere; ne rebus agendis ullum tempus elaberetur. <note><hi rend='italic'>Possevin. 7. hist. Mantuan.</hi></note> Christophorus VVürtembergiae Dux, Princeps sapientissimus, etiam dum venationi indulgeret, et ad retia sedens perpetuo a secretis hominem secum habebat; cujus ministerio ad supplices libellos rescribebat: C. Plinii fortassis exemplo: qui seipsum non cum panario tantum, et lagunculâ, sed cum stylo et pugillaribus venari solitum testatur: <note><hi rend='italic'>Plin. lib. 1. Epist.</hi></note> ut si manus va cuas, plenas tamen ceras reportaret. Ipse Plinius ab avunculo hauserat, quem mirum est, tot volumina hominem occupatissimum absolvisse. Omne tempus vitae distentum impeditumque, qua officiis maximis, quam amicitiâ Principum egerat. Sed erat acre ingenium, incredibile studium, summa vigilantia. Lucubrare a Vulcanalibus incipiebat, studendi causa, aestate statim a nocte multa; hyeme vero ab horâ septima, vel cum tardissime, octavâ, saepe sexta.
<pb id='s170' n='170'/>
Erat somni parcissimi; nonnunquam etiam inter ipsa studia instantis et deserentis. Ante lucem ibit ad Vespasianum Imperatorem, nam ille quoque noctib. utebatur: inde ad delegatum sibi officium: reversus domum, quod reliquum erat temporis, studiis reddebat. Longum esset, quâ industriâ, quâque parsimoniâ inter medios labores, urbisque fremitum tempus studiis reposuerit, referre: sed et supervacuum huc transcribere, quae Plinius ex sorore nepos tertio epistolarum de avunculo narrat. Henrici VI. Caesaris summum reip. studium Nicetas Choniates, Graecus homo commendat; cui totos dies ita impenderit, vix ut spatium curandi corporis sibi relinqueret; raroque prandentem quisquam videret. Quas tam sobrias ejus curas cum interpolare amici conarentur; importunos invitatores plane regiâ sententiâ refutavit; homini privato nullum esse intempestivum convivium dictictans: regibus, si suo satisfacere nomini
<pb id='s171' n='171'/>
velint, satis esse debere, si eos respub. a se ad coenam dimittat. <note><hi rend='italic'>Plin. lib. 3. ep.</hi></note> De Ferdinando I. Imperatore ista refert Augerius Busbequius R. Surgit e lecto, etiam asperrimae hyemis mensibus horâ quinta: hinc precibus Deum veneratus, peractôque sacrô, abdit se in consilium: ubi de rebus quae ad publicam utilitatem spectant consultandis usque ad horam prandii magnâ attentione vacat. Idem sit horis pomeridianis, donec coenae tempus sit, coenae, dico, noon suae, sed consiliariorum, nam ipse perpetuo coenâ abstinet; neque amplius quam semel die cibum sumit, et quidem parce: nec potui liberalius indulget, geminatâ vini potione prandium clausisse contentus, fugit otium, tempus ei nullum iners, quod si quod negotiis superest, id bonorum ac doctorum virorum collocutionibus, traducit, qui maxime assistunt, prandenti, deque variis rebus sermonem conferunt. Cum hac vita tam frugi, tam severa non dubito quin e populo multi suam commutatam
<pb id='s172' n='172'/>
nollent. Quotus enim quisque non aliquam vitae particulam genio suo seponat? quis se cunctis oblectationibus privari aequo animo sustineat? quem denique non taedeat in perpetuis curis et negociis consenescere? quod quidem servitutis cuidam generi, quam dominationi propius videtur. Sed aliter hic Princeps judicat, neque id in familiarib. colloquiis dissimulat; non se suâ causâ tanto muneri a Deo praepositum: non sibi, ut in voluptatibus et deliciis volutetur, Imperii gubernacula tradita, aliâ condicione privati juris haereditates cerni, aliâ regnis et imperiis succedi, prohiberi neminem, quin patrimonii sui commoditatibus utatur, fruatur, at suae fidei tot gentes a Deo commendatas, ut earum curam gerat; ad se redeat labor, ad eas ex suâ dispensatione fructus; suô sudore eis quietem et otium conficiat. Una est venatio, cui interdum operae aliquid tribuitur, non tam delectationis causa, quam valetudinis
<pb id='s173' n='173'/>
Nam cum dierum complurium continenti sessione marcere sibi corpus et animum sentit, diem eligit, quô se liberioris aeris haustu, et campestri exercitatione reficiat. Ergo summo mane, aestate quidem primô diluculô, hyeme aliquot horis ante exortum solis, quocunque coeli habitu venatum egreditur; quandoque pomeridianum tantum tempus ei rei datur. Ac memini, cum adstarem prandenti, audire dicentem: meô sum functus officio: negotia omnia, totum chartophylacium exhausi: nihil superest in <unclear reason='print blotted'>Cancellariâ</unclear>, quod me detineat, quod reliquum est diei, impendam curae corporis. Sic multâ jam nocte domum revertit, apri, vel cervi, vel etiam ursi caede laetus: ac fessa variô labore membra, nullô assumptô cibô, neque potu, somno sternit. Hactenus Busbequius, et pertinent huc, quae de Ferdinando II. ad quartum Annalium <note><hi rend='italic'>Forstner. ad 4. annal. verb. nihil intermissârerum curâ etc.</hi></note> retuli.</p>
<p>Huic primo praecepto proximum
<pb id='s174' n='174'/>
est, pondera rerum intelligere, partiri tempora, necessaria magis primo loco agere, omissis, dilatisve frivolis, supervacuis aut minus necessariis. Paeto Thraseae non sine ratione objectum fuit in Senatu, <hi rend='italic'>cur tam levia consectaretur</hi>? <note><hi rend='italic'>Tac. 13. annal. 49.</hi></note> Nemo quisquam Scipione elegantius intervalla negociorum ociô dispunxit: semperque aut belli aut pacis serviit artibus. Semper inter arma ac studia versatus, aut corpus periculis, aut animum disciplinis exercuit. <note><hi rend='italic'>Vellej. Paterc. 1. hist. 13.</hi></note> Cn. Agricola quoque tempora curarum, remissionumque divisa habebat. <note><hi rend='italic'>Tacit. Agric.</hi></note> Julianus Caesar noctes ad officia dividebat tripartita; quietis, et publicae rei, et Musarum: et post ardua ac seria terminata ad procudendum ingenium vertebatur. <note><hi rend='italic'>Ammian. Marcellin. 16. hist.</hi></note> Carolus Borromaeus Cardinalis studiis literarum intentus, plures quotidie horas libris et lectioni dare solebat. Idem tamen eatenus amandas literas dictitabat, quatenus impositum munus permitteret: neque plus temporis impertiendum studiis, quam quod
<pb id='s175' n='175'/>
negociis superesset. <note><hi rend='italic'>Boter. apoph. part. 2. lib. 2.</hi></note> Prudentius profecto, quam alter Cardinalis, Beslarion, qui, dum in Conclavi, ut vocant, studiorum dulcedine abreptus, non admittit, qui illius, uti mos est, adorandi causâ ad fores praestolabantur, Cardinalium morositatem hominis aversantium studia in alium transtulit. <note><hi rend='italic'>Boter. apoph. par. 3. lib. 1.</hi></note></p>
<p><hi rend='italic'>Tertia</hi> temporis ac negotiorum disponendorum ratio est, praecipua, majorisque momenti sibi sumere, leviora aliis delegare, et ut Philo Judaeus(*) distinguit, rem in quâ publicum periculumversatur, ipsum agere, ministeria, quae labore tantum constant, aliis cedere.(*) <hi rend='italic'>lib. de Ioseph.</hi></p>
<p>Qui cuncta minima maxima soli complectuntur, vel neutris sufficiunt, vel levioribus intenti, majora negligunt. Ut non injuriâ castigârit Senatum Romanum Tiberius, quod cuncta curarum ad Principem rejicerent. <note><hi rend='italic'>Tacit 3. annal. 35.</hi></note> Et alio tempore: quantum est, inquit, de quo Aediles admonent! quam, si caetera respicias, in levi habendum! at hercule, nemo refert, quod Italia externae opis
<pb id='s176' n='176'/>
indiget: quod vita populi Romani per incerta maris et tempestatum quotidie volvitur etc. hanc curam sustinet Princeps, haec omissa funditus rempub. trahet. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. annal. 54.</hi></note> Pericles Atheniensis neque semper prodibat in concionem, neque de omni argumento diccbat: sed instar Salaminiae triremis graviorib. se servabat negociis, caeteris per amicos peractis. <note><hi rend='italic'>Plutarch. Pericl.</hi></note></p>
<p>Huic consequens est, IV. noscere ministrorum ingenia, et cui quis que muneri, functioni, curationi aptissimus est, id ei munus functionem, curationem injungere: <note><hi rend='italic'>v. Forstn. ad 1. annal verb. magnâ apud Tiberium auctoritate. p. 97.</hi></note> dividere officia, partiri labores, operasque inter collegas: nec uni omnia negocia, nec omnes uni negocio applicare: quorum alterum injustissimum, alterum stolidissimum est. Neque enim unus omnibus sufficit: et rursus, dum omnes uni negocio vacant, caetera sine cura habentur. Quanta dementia est, viros naturâ, ingenio, institutione ad rempub. ad pacis
<pb id='s177' n='177'/>
ac belli solertiam factos, ad triobolares causas cognoscendas, aut numarias rationes discutiendas, velut ad triremes condemnare! Vacent ignobilibus illis minutiis angustae mentes, et quibus ea sola scientia fundus ac patrimonium est.</p>
<l><hi rend='italic'>Turegere imperio populos, Romane, memento.</hi></l>
<p>Sed in hoc perniciose plerumque principes errant. Nam uti quisque ignavus est, aut uxorius, temulentus, saginâ gravis, sui, aliorumque ignarus, et impar curis gravioribus, ita discernendi ministrorum, negotiorumque meritis, ineptus erit. Si avarus est, numos, calculum, et rationales cunctis aliis praeferet. Vidi de minuendis Aulae sumptibus, de candelarum et panis dimenso disceptari, quô maxime tempore summa reip. periclitabatur. Haut aliter, quam si quis in navi cum alio de teruncio aleâ contenderet, nullâ curâ, an navis in scopulos aut Syrtes rapiatur: aut
<pb id='s178' n='178'/>
qui signis, statuis, bibliothecâ instruere atque ornare vellet, aedes ruinam minitantes. Eam propter rationem inter alias, principem a judiciis et causarum cognitionibus plerique arcent; exemplo Jethronis: qui Mosen Israelitarum Principem, generum suum dissicilimâ causarum omnium judicatione obrutum, ea ratione sublevandum putavit, ut de rebus tantum arduis, et ab ordinariâ Magistratuum jurisdictione remotis cognosceret, caetera magistratibus et judicibus permitteret. <note><hi rend='italic'>Exod.</hi> 18.</note></p>
<p>Est praeterea V. maximum temporis lucrum, resecare difficultates, non nutrire; finire negocia, non producere; absolvere non differre; postremo minime admittere, ut recurrant, quae semel transacta seponi possunt.</p>
<p>Prodest <hi rend='italic'>sexto,</hi> suis quaeque temporibus negocia assignare; et momoriae subsidia adsciscere, calamum, stylum, tabellas, pugillares; in quibus vel vespere, antequam cubitum eas, vel postquam
<pb id='s179' n='179'/>
mane e strato surrexeris, illo die peragenda annotes. His, quaecunque interdiu occurrent, negocia, adjungenda, quâ industriâ nocte redeunte, uno obtutu, quaeque transegeris, quaeque transigenda restabunt, perspicies. Jo. Vincentius Pinellus, ne fructus, quos ex amicorum congressu perceperat, ulla sibi obreperet oblivio, cum illi abiissent, secedebat in cubiculum interius, ubi quae praeclara in colloquendo animadverterat, in commentarium sua manu referebat: imo, et dum amici adessent, nun quam noon illi ad manus erat calamaria theca, ut summa rerum, quae placuissent, capita annotaret. <note><hi rend='italic'>Paul Gualdus in vita Pinelli.</hi></note> Memini de quodam Jurisconsulto Germano recitari, nocte quoque nullô luminis usu, ex nigro marmore tabulam ad lectum appensam habuisse, cui cretâ, quaecunque noctis amica silentia suggerebant, inscribebat. Idem, quem modo dixi, Pinellus hanc sibi ad amicorum literas respondendi methodum praescripserat, ut iis perlectis praecipua
<pb id='s180' n='180'/>
capita compendiariâ viâ in codicem referret, hunc sibi proponebat responsurus, sepositis epistolis: in quarum mox tergo adnotabat nomen ejus, qui scripsisset, annum, diem, locum, et negotiorum indiculum. Harum fasciculos singulis hebdomadis in cistulas transferebat. Consueverat praeterea tabulas sibi quasdam conficere, in quas referret ea omnia, quae ipse ab amicis, quae ipsi ab eo vicissim postularent: descriptisque summis negociorum, petentiumque nominibus uno intuitu discernebat, quid actum esset, quid agendum superesset. Reconfectâ nomina inducebat, postquam rescripta cum codice contulisset. <note><hi rend='italic'>Guald. ibid.</hi></note></p>
<p>Postremo (VII.) cum plerumque plurimum temporis nobis alienâ importunitate eripiatur; certae cautiones adhibendae sunt, quibus eam devitemus. Hominem enim praeclara cogitantem nihil aeque torquet, quam temporis jactura: quam tum maxime percipit, cum
<pb id='s181' n='181'/>
otiosis ineptisve aures commodare cogitur. Credo, inter alias moris, ut quamvis praesens Princeps scripto adeatur, causas etiam hanc esse, ne promiscuis admissionibus, intentae publico bono principis curae ad leviora distrahantur. Is, quem paulo ante memoravi, Jo. Vincentius Pinellus, quos invitus vel occupatior admittebat, in vestibulo domus excipiebat, stare vel deambulare solitus. <note><hi rend='italic'>Guald. ibid.</hi></note> Alphonsus XII. Henricus III. Ferdinandus et Isabella Hispaniae Reges e septimanâ tres dies deligebant, quibus publico loco audiebant questus et negocia privatorum. <note><hi rend='italic'>Savedra Symb. 39.</hi></note> Antonius Perenottus Cardinalis, dum pro Rege Neapoli eslet, matutinarum horarum statas quasdam et certas, quibus se conveniri volebat, constituebat. Jubebat etiam, ut adituri vespere praecedenti nomina profiterentur: e quorum agmine ipse XII. aut XV. seligebat, quos admitteret. Curabat praeterea, (quod et Alberto Valenstenio
<pb id='s182' n='182'/>
familiare suit) ne inanibus exordiis tempus sibi et reliquis profuturum dilaberetur. <note><hi rend='italic'>Guald.</hi></note></p>
<pb id='s183' n='183'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.10' n='10' type='section'>
<head><hi rend='italic'>At enim nova nobis in fratrum filias conjugia, sed aliis gentibus solemnia etc. morem accomodari prout conducat]</hi></head>
<p>Plerunque illis quibus honesta principum inhonestaque aeque laudare mos est, justa sunt, quaecunque Principibus allubescunt. Nulla tam mala potentium causa est, quae patronum noon inveniat. Pius IV. Pontifex Carolo Carafae Cardinali, majestatis damnato fracto gutture, spiritum interclusit. Sub Pio V. res judicata in novum retracta examen et ab iisdem judicibus a quibus condemnatus ante Cardinalis fuerat, post mortem absolutus est, scil. utrumque Pontifices jusserant. <note>10. <hi rend='italic'>Bapt. Hadrian. 19. hist.</hi></note>
<pb id='s184' n='184'/>
Mortuo Francisco Mantuae Duce sine liberis masculis, erant, qui Ferdinando fratri defuncti viduam Margaritham Sabaudiam ducere suadebant, iisdem prope argumentis, quibus Vitellius Agrippinae nuptias. Neque enim duorum fratrum aut sororum nomen apud Christianos Principes matrimonium, haberi apud Anglos et Hispanos exempla: et Sigismundo Poloniae Regi duas Austriacas sorores obtigisse. Et neque exemplo opus esse Regibus, quoties salus populorum, et bona pacis requirant. Prima similium connubiorum nova fuisse, non exemplo, ratione tantum approbata. Denique ridiculum esse, asserere apud defunctos sensum verecundiae, et similium ineptiarum esse. Cum morte desiisse mortalia: et si quo praesentium affectu frater defunctus moveatur, gratum matrimonium habiturum, quod noverit salutem populis laturum. <note><hi rend='italic'>Ant. Possevin. hist. bell. Monfer.</hi></note></p>
<pb id='s185' n='185'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.11' n='11' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Cuncta feminae obediebant.]</hi></head>
<p>Significanter! uti libro praecedenti: <note><hi rend='italic'>Cap. 350</hi></note> omnia liberto obediebant: et apud Lucanum <note><hi rend='italic'>Lib.</hi></note></p>
<p><hi rend='italic'>Omnia Caesar erat</hi></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.12' n='12' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nihil domi impudicum, nisi dominationi expediret]</hi></head>
<p>Vide quae infra ad hunc librum <note>C. 25.</note> notabimus.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.13' n='13' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Cupido auri immensa obtentum habebat, quasi subsidium regno pararetur]</hi></head>
<p>hic locus referetur et explicabitur ad XIII. <note><hi rend='italic'>C. 18.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.14' n='14' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Agrippina, ne malis tantum facinoribus notesceret, veniam exilii pro Annaeo Seneca, simul praeturam impetrat, laetum in puplicum rata]</hi></head>
<p>Vide Notas ad XIII. <note><hi rend='italic'>C.</hi> 4.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.15' n='15' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Memmium Pollionem ingentibus promissis inducunt, sententia expromere etc.]</hi></head>
<p><pb id='s186' n='186'/>
Aula Vitellios, et Polliones habet, quibus instrumentis assensum attrahunt atque conciliant illorum, quorum voluntate et auctoritate opus est. Affine huic, quod, qui repulsam timent, internunciis uti solent, non tanquam suis, et mandato instructis, sed veluti proprio instinctu rem gerentibus. Quomodo Barnabas Vicecomes nuptias suae filiae cum Francisco Gonzaga ambiens Joannem Turrium Mantuam ablegavit: qui non domini mandata, sed tanquam suum consilium afferens, rem ex voto transegit. <note><hi rend='italic'>Possevin. 4. hist. Mant.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.16' n='16' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Majora patefacturum erat]</hi></head>
<p>Non matrimonium ad majora intenti decus ac robur est. <note><hi rend='italic'>Tac. Agric. c. 6.</hi></note> Cujus rei insigne exemplum de Ludovico Gonzaga refert Henricus Davila <note><hi rend='italic'>Lib. 3. hist. in fin.</hi></note> in historia.</p>
<pb id='s187' n='187'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.17' n='17' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Dum socors domi, bellis infaustus, ignaviam saevitia tegat]</hi></head>
<p>vide Nostra ad finem sexti Annalium.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.18' n='18' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Vt non dominationem et servos, sed rectorem et cives cogitaret etc.]</hi></head>
<p>Antiquae, et moribus seculi obsoletae sapientiae monitum est, Reges populi, non hunc regis causâ factum constitutumque esse: ideoque omnes principis curas, cogitationes, studia ad populi salutem et utilitatem dirigi debere. Quo pertinet, istud Claudii praeceptum, Meherdati, quem ad Parthorum regnum capessendum dimittebat, datum; ut non dominationem et servos, sed rectorem et cives cogitaret. Cui gemina est illa Galbae ad Pisonem oratio: <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist.</hi> 16.</note> Utilissimus idem ac brevissimus bonarum malarumque rerum delectus est, cogitare quid aut volueris sub alio principe, aut nolueris. Neque enim Romae, ut in caeteris gentibus, quae regnantur, certa dominorum domus, et caeteri servi: sed imperaturus es hominibus, qui nec totam servitutem
<pb id='s188' n='188'/>
pati possunt, nec totam libertatem. Et eundem sensum habet illa Marcelli Eprii sententia: <note><hi rend='italic'>Tac. 4. hist.</hi> 8.</note> quomodo pessimis Imperatoribus sine fide dominatio, ita quamvis egregiis modus libertatis placet. Isti principalis officii fundamento Aristoteles <note><hi rend='italic'>Aristot. polit.</hi></note> illam tyranni definitionem superstruxit, qui tyrannum omnia ad sui privatam, nihil ad populi utilitatem referre tradidit. Sed exagitat satyrico felle hanc definitionem. Trajanus Boccalinus <note><hi rend='italic'>Cent. 1. ragguagl. 76. adde cent. 2. raggu. 31.</hi></note> tanquam moribus nostris minime congruentem; et quae nimiâ laxitate plerosque seculi Principes involveret. Rariprofecto sunt, qui vero, neque suâ utilitate fucato amore subditorum commoda atque salutem procurent. Pacem desiderant et tranquillitatem, opes atque divitias civium, scilicet ne quicquam aerario decedat. Horrent bellum, et miserias publicas, tanquam tributorum collationi impedimentum, detrimentumque allaturas. Nimirum salus ac utilitas publica illa
<pb id='s189' n='189'/>
vocatur, quae principi prodest, at ingruente necessitate, vita ac fortunae omnium uni impenduntur. Etiam qui verecundis cogitationibus, et optimo animo regnihabenas sumserunt, saepe vetustate imperii et vi dominationis convulsi sunt.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.19' n='19' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Ferenda regum ingenia; neque usui crebras mutationes.]</hi></head>
<p>Aurea sentontia, quam perpetuo animo fixam tenere debent, quibus pax et quies cordi est. Ferenda regum ingenia: ferendae regnorum mutationes. Mali aeque ac boni principes Dei donum sunt: et rerumpublicarum transitus disponuntur in coelo. Optimus igitur civis est, qui statu, in quo degit, contentus, legibus et moribus honestis, se accommodat; qui meminit temporum, quibus natus est;
<pb id='s190' n='190'/>
quam civitatis formam patres avique instituerint: ulteriora miratur, praesentia sequitur: bonos principes voto expetit, quale scunque tolerat: <note>Tac. 4. <hi rend='italic'>hist.</hi> 8.</note> denique quomodo sterilitatem aut nimios imbres, et caetera naturae mala, ita luxum vel avaritiam dominantium tolerat. <note><hi rend='italic'>Tac. 4. hist.</hi> 74.</note> Quantum enim pertinet ad hanc vitam morthlium, quae paucis diebus ducitur, et finitur, quid interest, sub cujus imperio vivat homo moriturus, si illi, qui imperant, ad impia et iniqua noon cogant? <note><hi rend='italic'>Aug. 5. de civ. Dei.</hi> 17.</note>Igitur, ubi aliquae dissidendi a principe aut popularibus nostris causae superveniunt; semper tutius est, domi pacem curare, quam aliunde bellum accersere. Suspectus esse debet, quisquis opes suas viresque incendendis turbis offert. Adversus partem accitus, plerunque contra omnes valescit. Auxilium, Defensio, Protectio nomina sunt, a quibus ad servitium facilime transitur. Etplerunque sub factionibus et factiosis plura perferunt mala
<pb id='s191' n='191'/>
rebelles, quam quibus excutiendis a legitimo principe desciverunt. Vicissim neque Princeps primam quamque civium culpam, antequam poeniteat, armis ulcisci debet; ille maxime, qui feroces et irritabiles populos sub imperio ac ditione, aut exteros potentiae suae aemulos habet. In Pace et quiete bonis artibus locus est; ubi bellum ingruit; pessimo cuique plurima vis; et pereunte obsequiô ac reverentiâ summa imperii periclitatur. Nulla rebellio tam est immodesta, ut statim Regem excutiat, per gradus ad tantum nefas ascenditur. Igitur inter furoris initia, et dum nondum pertinaciam indueruntmotae mentes, tractatu, negociô, pace facile in viam redeunt, qui armis irritantur magis atquo exacerbantur. Quo praecipue argumentô Melchior Cardinalis Cleselius Matthiae Imper. bellum in Bohemos nuper dissuadebat. Sigismundus Poloniae Rex, paterno Sueciae regno excidit, dum
<pb id='s192' n='192'/>
immatura arma patriae infert. Et nuporrime Carolus Britanniae Rexneque consilio neque viribus satis instructus bellô subditorum insaniam in extremam sibique ac toti familiae regiae fatalem rabiem concitavit. Etiam illud in bellis civilibus observatur saepe ad alios nostros subditos exempli contagium transire: et qui initio scelus inclamitabant, postea mitius de rebellione judicasse, usque ad damnatae olim causae patrocinium grogressos Saxones in Henricum IV. Imperatorem contumaciam et arma induerant: qui in comitiis Gerstingensibus suam causam tam plausibiliter egerunt, ut principum, qui aderant, nemo duriorem in illos sententiam dixerit; nemo rebelles turbatoresque reip. censuerit appellandos: quin potius versae in Henricum irae, per cujus impotentiam Saxonibus non licuerit quiescere. Viros ingenuos eo necessitatis adactos, ut servitus illis vel arma fuerint capessenda; et sub jugum
<pb id='s193' n='193'/>
odiô digniores videri. Cui enim dubium esse posse, regio furori, an fortium sociorum aerumnis ferre suppetias, et tyranno coronam, an civibus nihil meritis libertatem detraxisse aequius sit? <note><hi rend='italic'>Brunner.</hi> 11. <hi rend='italic'>annal. Bojor.</hi></note> Redivivum ejusmodi concionum et consiliorum exemplum proximis superioribus annis orbi exhibuit Anglia, cum in Scotos armatae, et a Carolo eductae cohortes Anglicae pejora Scotis postea ansa sunt. <note><hi rend='italic'>Irenae. Phialeth. hist. mot. Scotic.</hi></note> In quam sententiam extat etiam egregia Roderici Gomezii Sylvae bellum in foederatos Belgas dissuadentis oratio apud Famianum Stradam; <note><hi rend='italic'>Dec.</hi> 1. <hi rend='italic'>hist. Belg. lib.</hi> 6.</note> Intempestivum, ajebat, quietos populos armis lacessere, simulque finitimos haereticos ad opem sociorum pronos irritare. Cavendum eo maxime in loco belli civilis incendium, ubi circasint, qui illud alant, procul qui extinguant, quanquam ne extingui quidem posse sine ruina victoris. Nimirum inter civiles urbium, hominum, fortunarum strages adimi principi,
<pb id='s194' n='194'/>
quicquid victis perit. Quantumcunque peccatum, a Belgis ad eam diem, a Regis sorore abunde fuisse correctum; et, si quid vincendum superesset, animos esse, noon corpora: illos autem noon armis, sed beneficiô expugnari. Id vero et clementiae principis accommodatius, et Belgarum ingeniis: de quibus verissime dictum fuerit a Carolo Imp. nullos, esse populos, qui servitutis nomen magis execrentur, rem magis patiantur. <note><hi rend='italic'>adde Forstn. Omiss. verb. Nam spes incesser at dissidere hostem.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.20' n='20' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Militares artesper otium ignotae, industriosque ac ignavos pax in aequo tenet]</hi></head>
<p>Vide Machiavellum tertio dissertationum, capite XVI.</p>
<p><hi rend='italic'>Barbarorum impetus acres cunctatione</hi>
<pb id='s195' n='195'/>
<hi rend='italic'>languescere, aut in perfidiam mutari, itaque urgeret coepta.]</hi>
Cunctari, propria debiliorum solertia est, quippe potentiori pravâ aemulatione, aut imprudenti confidentiâ collidi stultum; contra desperatis quoque rebus saepenumero tempus remedium affert: tum maxime, cum hostis imprudentiâ ruit. <note><hi rend='italic'>Tac.</hi> 2. <hi rend='italic'>hist.</hi> 34.</note> Tune enim quietum intentumque alienam stultitiam opperiri, loco sapientiae est. <note><hi rend='italic'>Tac. 2. hist. 34. Itali dicunt, che la fortuna de_savy si fabriça a spese de_ pazzi.</hi></note> Et multa bella impetu valida per taedia et moras evanuerunt. <note><hi rend='italic'>Tac. 2. hist.</hi> 32.</note> Quod vel unius Q. Fabii, cui Cunctatoris nomen prudens Antiquitas imposuit, exemplô manifestum fit. Ex contrario, validioris est, insistere famae, et victoriae; urgere coepta; uti recenti terrore; et impellere in casum propendentem hostem. Est et aliud tempus rumpendi moras, cum morâ deteriores fiunt res nostrae; et ubi periculosior est quies quam temeritas. <note>Tac.</note> Ita Meherdates auxiliis nudatus, caeterorum proditione suspectâ, quod unum erat reliquum,
<pb id='s196' n='196'/>
rem in casum dare, praelioque experiri statuit. <note><hi rend='italic'>Tac. 12. ann.</hi> 14.</note> Qui Gallô hodie milite sive propriô sive auxiliario utuntur, illorum primam velut aciem statim hosti objiciunt; belli incommodis, alias et tempore ipsô mox hebetandam, retundendamque. Magnorum quoque scelerum id ingenium est, ut non laudentur nisi peracta. <note><hi rend='italic'>Tac. quô spectat Florentinorum proverbium. Cosa fatta capo ha. v. Not. ad 13. annal.</hi> 15.</note> Quomodo Nero, veneficiô Britannicum tollendi certus, et lenti sceleris impatiens, minitabat Tribuno, jubebat supplicium Locustae veneficae, quod, dum rumorem respiciunt, dum parant defensiones, securitatem morarentur. <note><hi rend='italic'>Tacit.</hi> 13. <hi rend='italic'>annal.</hi> 15.</note> Est et illa rerum et negociorum distinctio observanda; ut in iis, quae temporis beneficiô evitari, corrigive possunt, cunctatione utendum: <note><hi rend='italic'>In quibus verum est, quod Itali jactant: chi ha tempo, ha vita.</hi></note> at cum illis, quae, utcunque effugere velis, tamen recurrent, <hi rend='italic'>quantocius</hi> transigendum sit.</p>
<pb id='s197' n='197'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.21' n='21' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Summam fortunam in luxu ratum.]</hi></head>
<p>Quomodo Othoni quoque objectum fuit, stupra et commissationes, et faeminarum caetus Principatus praemia putasse: <note><hi rend='italic'>Tac. 1. hist.</hi> 30.</note> et de Vitellio Tacitus, <note><hi rend='italic'>Tac.</hi> 1. <hi rend='italic'>hist.</hi> 62.</note> fortunam principatus inerti luxu ac prodigis epulis praesumpsisse: et de Domitiano, filium principis adulteriis et stupris agere, <note><hi rend='italic'>Tac. 4. hist.</hi> 2.</note> ex paterna fortuna tantum licentiam usurpare; <note><hi rend='italic'>Tac. Agric.</hi> 7.</note> Similiter de Julia Augusti filiâ Vellejus Paterculus <note>2. <hi rend='italic'>hist.</hi> 100.</note> magnitudinem fortunae suae peccandi licentiâ metitam. Ludovicus
<pb id='s198' n='198'/>
Hungariae Rex, quod choreis magis, quam seriis negociis studebat, et omnia regia munera negligentius obibat, vitae exitum habuit, qualem Christianus orbis perpetuo lugebit. Luxus pars sunt inutiles ceremoniae, paratusque aulae, quibus impediti principes rerum occasiones amittunt. Hoc vitio Hispani male audiunt, tanquam praeter ingenii lentorem etiam laciniosô ceremoniarum apparatu moram negociis afferentes. Contra quam de Cn. Agricola Tacitus <note><hi rend='italic'>Tac. Agr.</hi> 18.</note> testatur: cui ingredienti provinciam, quod tempus alii per ostentationem aut officiorum ambitum transigunt, labor et periculum placuerit.</p>
<p><hi rend='italic'>Izates societatem Meher datis palam induerat, in Gotarzenper occulta et magis</hi>
<pb id='s199' n='199'/>
<hi rend='italic'>fida inclinabat.]</hi>
Simili dolô quidam Gallorum primores Romanis auxilium ferebant, quo dissimularent defectionem, magisque in tempore efferrent. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. annal.</hi> 41.</note> In turbis civilibus mala plerunque procerum solertia est, utrinque militare; et alteri partium corpus, alteri animum commodare. Alia cautio est, ut apud principem pater, in castris factiosorum filius, aut frater mereant: ut quomodocunque fortuna transigat, apud victorem sibi praemium, proximo veniam paret, qui feliciores partes secutus fuit.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.22' n='22' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Flumine Cormâ pro munimenta uti.]</hi></head>
<p>quod nunquam satis tutum esse Machiavellus docot primo dissertationum. <note><hi rend='italic'>Cap.</hi> 23.</note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.23' n='23' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Barbaros malle Româ petere Reges, quam habere]</hi></head>
<p>Hunc locum in Omissis explicavi ad primum <note><hi rend='italic'>Verb. Nam spes incesser at, dissidere hostem.</hi></note> et secundum. <note><hi rend='italic'>Verb. ambgiua ea gens etc.</hi></note> Annalium ex quibus locis apparet, vocatorum credulitatem, vocantibus
<pb id='s200' n='200'/>
saepe irrisui fuisse: et eosdem qui nunc mutare dominum gestiunt, semel levitati assuetos simul ac consilii poeniteat, vel nova querimoniarum causa nata fuerit, aut perfidiae praemium ostentatum, nullâ verecundiâ novum dominum quaerere: a quo ne fraudi iis sit discessisse, veniam sceleris majori scelere emere solere. Cujus rei praeter alibi annotata, singulare exemplum de Ludovico Germaniae Rege ad Aquitaniae regnum vocatos refert in Annalibus Boicis, <note><hi rend='italic'>Lib. 6.</hi></note> Andreas Brunnerus.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.24' n='24' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Mithridates pollicita Parrhacis paterni clientis secutus, dolo ejus vincîtur, traditurque victori.]</hi></head>
<p>Intuta sunt adversa. <note><hi rend='italic'>Tacit. 12. Annal. 36.</hi></note> Omnes aliena pericula deserunt: et infelici nemo amicus est. Imo parum est, amicum non esse, odiô habent, impelluntque
<pb id='s201' n='201'/>
in ruinam. Quis in adversis beneficiorum servat memoriam? aut quis ullam calamitosis deberi putat gratiam? aut quando fortuna non mutat fidem? Cn. Pompeius Caesarem fugiens imperiô arbitriôque AEgyptii mancipii jugulatus est. <note><hi rend='italic'>Vell. Paterc. 2. histor. Plutarch. Pomp.</hi></note> Jugurtha a Boccho proditus; <note><hi rend='italic'>Sallust. Iugurth.</hi></note> Caractacus a Cartismandua <note><hi rend='italic'>Tac. 12. ann. 36.</hi></note> Anicetus Polemonis libertus a Sedochezorum Rege. <note><hi rend='italic'>Tac. 3. hist.</hi></note> Annibal Poenus a Prusia Bithyniae Rege. <note><hi rend='italic'>Liv.</hi></note> Comes S. Pauli a Carolo Burgundo. <note><hi rend='italic'>Cominae.</hi></note> Coccus Simoneta a Bona Galeatii Sfortiae vidua. <note><hi rend='italic'>Guicciard. Comin. Corius in hist. Mediol.</hi></note> Ascanius Cardinalis Sforza a Conrado Lando. <note><hi rend='italic'>Mich. Bauder. in vita Card. d'Amboise.</hi></note></p>
<pb id='s202' n='202'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.25' n='25' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Auribus decisis vivere jubet, ostentui clementiae suae et in nos dehonestamento.]</hi></head>
<p>Annotanda loca parallela. Infra hoc libro <note><hi rend='italic'>Cap. 20.</hi></note> inopi quanto longiorem vitam, tanto plus supplicii sore, et eodem libro Caractacus: <note><hi rend='italic'>Cap. 37.</hi></note> supplicium mei oblivio sequetur, at si incolumem servaveris; aeternum exemplar clementiae ero. Libro XIV. annal <note><hi rend='italic'>14. ann. 48.</hi></note> Quin in insula publicatis bonis, quo longius sontem vitam traxisset, eo privatim miserior, et publicae clementiae maximum exemplum futurum.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.26' n='26' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nec fuit in arduo Societas, potentiam Romanam adversus rebellem Mithridatem ostentantibus]</hi></head>
<p>Etiam foedera humanarum rerum incertam, atque ancipitem condicionem produnt. Cum longe dissitis inita vix unquam in tempore
<pb id='s203' n='203'/>
auxilia nobis transmittunt. <note>Itali significanter dicunt: <hi rend='italic'>l_aqua lontana noon mai spegne fuoco vicino.</hi></note> proximorum, (il! orum maxime, qui potentiâ praevalcnt) saepe insidiosa est, et periculi plena amicitia. Infirmis et impotentibus jungi neutris salutem, saepe utrisque perniciem attulit. Nimirum hi tales tantum</p>
<l>__<hi rend='italic'>quaerunt
Cum qua gente cadant.</hi> <note><hi rend='italic'>Lucan. VIII. Pharsal.</hi></note>__</l>
<p>Nihil olim profuit foederatis Belgis Matthiam Archiducem, et Franciscum Alenconium suae causae patronos et vindices adscivisse: quorum ille juvenili imprudentiâ contemptum, hic dominationem affectans odium retulerunt. Fridericus Palatinus neque Bohemos in libertatem asleruit; et ipse suum quoque patrimonium infelici causae impendit. Major Battavorum, ac Sociorum felicitas fuit, Gallos, Britannos, Germanos, parem Hispaniae potentiam, communi metu junctos in armorum ac consiliorum Societatem traxisse.
<pb id='s204' n='204'/>
Uti autem miserorum ac debilium infructuosa atque inutilis amicitia est; ita contra validiorum societate atterimur, <note><hi rend='italic'>Tacit. 4. hist. 12.</hi></note> adversarum rerum ex aequo socii, in secundis minores sumus. <note><hi rend='italic'>Tacit. German. 36.</hi></note> Victoriae fructus illi colligunt: discrimen ac pericula ex aequo utrique partiuntur: quia ad leonini foederis legem semper potiori praedae ac praemia cedunt: minoribus summa votorum est, perniciem evitasse. Quinimo saepe potiores ciere bellum, irritare hostem, dein praecipitatâ pace periculis ac casibus subtrahere sc solent, infirmioribus in praedam et injurias relictis. Romani sociorum sanguine externos populos, post haec ipsos subjecerunt. Venetorum cum Hispanis contra Turcam contracta foedera plures ob causas haut duraverunt, illam praecipue, quod contra pactorum fidem potentiores capta ex hoste loca sibi assererent. Veneti Florentinis contra Mastinum Scaligerum juncti, Tarvisium et Vicetiam hosti adempta
<pb id='s205' n='205'/>
sibi servaverunt, exclusis sociis. <note><hi rend='italic'>Macchiav. 2. hist. Flor.</hi></note> Et alio tempore, cum iidem populi cum Philippo Mediolani Duce bellum gererent; factâ subito pace Veneti Bergomum et Brixiam sibi quaesivêre Florentinorum pecuniâ; qui tres milliones, et quingenta millia Ducatorum in id bellum impenderant; nullô tot sumptuum pretiô, nisi quod pauca castella bello amissa, pace recuperabant. <note><hi rend='italic'>Macchhiav. 4. hist. Flor.</hi></note> Quibus aliqua nostrorum temporum gestorumque notitia est, sat sciunt, Oxensternium et Suecos, quanquam paulo ante pugnam Nordlingensem declinante armorum suorum famâ, tamen invitos valde ac prope reluctantes in societatem ac foedus admisisse Ludovicum Galliae Regem. Etenim secum reputabant, a se quaesita socio communia fore, quid communia? tot annorum labores solis Gallis desudatum iri. Elusuros vim Suecorum Romano-Catholicos, Gallicâ protectione tutos. Neque sane vanus iste metus
<pb id='s206' n='206'/>
fuit. Statim in novae amicitiae auctoramentum Philippurgum, et paulo post Colmaria, Selestadium, Hagenoa, caeter ae que Alsatiae urbes, quae teneri a Suecis non poterant, in Gallorum jus ac diti onem concesserunt. <note><hi rend='italic'>Galeat. Guald. 9. hist.</hi></note></p>
<p>Illud praeterea rerum civilium periti monent, pacem quidem cum iis, quos semper hostes habuimus, sed haud facile foedera ineunda: et, quod huic proximum est, non fidendum eorum amicitiae et auxiliis, quibus nobiscum lites ac controversiae intercedunt.</p>
<p>De causis, ob quas facile dissiliant foedera, alibi disserui, quantum satis est. <note>ad prim. Annal. verb. <hi rend='italic'>post Antonium Tarentino etc. p. 67.</hi></note></p>
<pb id='s207' n='207'/>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.27' n='27' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Vi belli potius jure caderent]</hi></head>
<p>Non est satis idoneatot innocentium, et quibus tutô parci poterat, caesorum ratio. <note><hi rend='italic'>v. Nostra ad 13. annal. 41.</hi></note></p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.28' n='28' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Excidiô Vspensium metus caeteris injectus]</hi></head>
<p>In Bello externo excidiô urbium, et saevitiae famâ metus, inter arma civilia saepius desperatio caeteris injicitur.</p>
</div3>
<div3 id='FoNF.01.02.29' n='29' type='section'>
<head><hi rend='italic'>Nihil tutum ratis, cum arma, munimenta, impediti vel eminentes loci, amnesque et urbes juxta perrumperentur.]</hi></head>
<p>Videsis Macchiavellum primo dissertationum, capite XXIII.</p>